Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Меъда ости бези ички секрециясининг бошқарилиши
Инсулин Лангерганс оролчаларидан узлуксиз чиқиб туради, аммо инсулин овқат ҳазм қилиш пайтида кўпроқ, очлик пайтида эса кам чиқади. Овқат ҳазм қилиш пайтида кучайган инсулин секрецияси ичакдан қонга ўтган глюкозанинг жигар ва мускулларда гликогенга айланишини тезлаштиради.
Инсулин секрециясини нерв системаси симпатик ва адашган нервлар орқали бошқаради. Адашган нерв таъсирланса, инсулин чиқиши кучаяди, симпатик нерв таъсирланганда эса инсулин чиқиши тормозланади.
Овқат ҳазм қилинаётганда иисулин секрецияси рефлекс йўли билан, n. vagi ядролаларидан безга импульслар келиши туфайли кучаяди.
Кўп миқдорда глюкоза истеъмол қилингач қондаги глюкозанинг кўпайиши, шунингдек оғир иш ва ҳаяжонланиш (эмоция) натижасида гипергликемия вужудга келиши инсулин секрециясини кучайтиради. Қонда глюкозанинг камайиши эса, аксинча, инсулиннинг секрециясини сусайтиради, аммо глюкагон секрециясини оширади. Шундай қилиб, инсулин ва, эҳтимол, глюкагон секрециясининг интенсивлиги қондаги глюкоза миқдорига боғлиқ. Шундай бўлгач, меъда ости безига бевосита таъсир этмайдиган гормонлар углеводлар алмашинувини ўзгартириб, инсулин секрециясини кучайтира олади. Буйрак усти безларининг мағиз қаватидан чиқадиган адреналин (гликогендан глюкоза ҳосил бўлишини кучайтирадиган гормон, буйрак усти безларининг пўстлоқ қаватидан чиқадиган глюкокортикоидлар (аминокислогалардан глюкоза ҳосил бўлишини кучайтирадиган гормонлар, ), қалқонсимон бездан чиқадиган тироксин (энергия сарфланишини ва глюкозанинг парчаланишини тезлаштирадиган гормон) шундай гормонларга киради.
БУЙРАК УСТИ БЕЗЛАРИНИНГ ИЧКИ СЕКРЕЦИЯСИ
Буйрак усти безлари мағиз қавати билан пўстлоқ қаватидан иборат, улар тузилиши ва функцияси жиҳатидан турлича бўлган ички секреция безларидир, булардан чиқадиган гормонлар ўз таъсири жиҳатдан катта фарқ қилади.
Буйрак усти безларининг мағиз қавати (мия моддаси)
Буйрак усти безларининг мағиз қавати хромаффин ҳужайралардан тузилган, улар эмбриогенез жиҳатдан симпатик нерв системасининг ҳужайраларига яқин туради. Улар калий бихромат билан бўялганда сарғиш жигарранг тусга киради, уларнипг хромаффин ҳужайралар деб аталишига ҳам сабаб шу.
Хромаффин ҳужайралар буйрак усти безларининг мағиз қаватидагина эмас, гавданинг бошқа қисмларида — аортада, уйқу артерияларинипг бўлиниш жойида, кичик чаноқ симпатик тугунларининг ҳужайралари орасида ва баъзан симпатик занжирнинг айрим ганглийлари орасида бўлади. Бу ҳужайраларнинг ҳаммаси адреналинга яқин физиологик актив модда ишлаб чиқаргани учун адренал системага киритилади.