Дядя Горгудун мязар йери щаггында

КОНЦЕПЦИЯ ПРИРОДЫ И ЧЕЛОВЕКА В ЭПОСЕ «КНИГА ДЕДЕ КОРКУТА»
Резюме
Эпос «Книга Деде Коркута» выражает национально – мо­раль­ные и человеческие ценности и всегда сохраняющие в себе свежесть, самый старый литературно-художественный твор­чес­кий памятник. Этот памятник богат природными факторами тем, что долгие годы в борьбе за проживание Oгузских турок успешно применялись целебные растения и в быту, и в лечении ран, и в почве природных событий, и в наблюдающих ущербах и в борьбе за защиту своих земель от чужеземцев. В одном из разделов, когда описывается травма Карача Чабана и прес­со­вание на его рану изготовляемого из бурки «курумсу», или же окрашивание хной, низ запястий рук невест, доказывает широкую распространенность использования природных растений.
Ключевые слова: культ горы, культ воды, культ дерева, материнское молоко, вера, ри­ту­ал
Şəbnəm Məmmədli
AMEA Folklor İnstitutu
e-mail: [e-mail]
AZƏRBAYCAN VƏ QARAQALPAQ DASTANLARINDA
MOTİV, SÜJET VƏ OBRAZ OXŞARLIĞI
(“Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun materialları əsasında)
Özət
Türk xalqlarının əvəzsiz mədəniyyət nümunəsi olan “Kitabi-Dədə Qorqud” dünya xalqlarının bu tipli örnəkləri sırasında orijinallığı ilə diqqəti əlb etməkdədir. Elə buna görə də “Dədə Qorqud” das­tan­ları çeşidli rakurslardan tədqiq olunsa da, onun müxtəlif türk xalqlarında motiv, süjet və obraz oxşar­lığını öyrənib incələmək səmərəli ola bilər. Əsər sırf qədim türk oğuz (Azərbaycan) dastançılıq ənənə­si­nin məhsulu olsa da, qıpçaq türkləri də (qaraqalpaqlar) ondan yetərincə yararlanmış, onların da epik ənənələri bu dastanlarda öz təcəssümünü tapmışdır. Hər iki xalqın bu nümünələrində elə motiv süjet və obrazlar vardır ki, onlar nəinki oğuz türk etnik-mədəni çevrəsi, həm də qaraqalpaq mifolo­gi­ya­sı və qə­dim dastanları ilə bir sıra paralelliklərə malikdir. Motiv “süjet toxumu”, “süjet doğuran formuldur”. Motiv həm süjet anlayışının, həm də folklor təhkiyəsinin vahididir. Motiv həm steriotipdir, həm də ste­rio­tipin sxem gerçəkləşməsidir. Məqalədə “Kitabi-Dədə Qorqud” dastan­ların­da­kı motiv, süjet və obrazların Azərbaycan və qaraqalpaq variantlarında yaxınlığı və oxşarlığı nəzər­dən keçirilir, ilk növ­bədə Dədə Qorqudun ölümdən qaçma motivinin şaman əfsanələrindən gəldiyinə nəzər salınır, bu bö­yük türk müdrikinin qopuzda çalıb, igidləri uğurlaması və s. hər iki xalqda yer alması ilə diqqət mər­kə­zinə çəkilir. Rəvayət və əfsanələrdə onun virtuoz ifaçı, dərviş, əfsunçu, bəd qüvvələri qovan güc sa­hi­bi kimi hər iki xalqın epik təfəkküründə yer aldığı vurğulanır.