Дўстов Ҳ. Б. Коррозиядан ҳимоя қилиш

9.4-расм. Алюминийлаш жараёни 
давомийлиги ва ҳароратининг ҳимоя 
қатлами қалинлигига таъсири 
9.5-расм. Термоалюминийлашда 
пўлат оловбардошлигининг ортиши.
1–қопламали пўлат; 2– 
термоалюминийланган пўлат.
Қопламанинг иссиқбардошлигини Al
2
O
3
ва FeAl
2
O
4 
кўринишидаги 
оксидлар таъминлайди. Бунда ташқи қават алюминий билан бойиган, ўртадаги 
қават таркиби бўйича FeAl
3
интерметалл бирикмага яқинроқ, ундан кейин 
чуқурроқ борган сари алюминийнинг миқдори камайиб борадиган
алюминийнинг темирдаги қаттиқ эритмаси ётади. 
Термоалюминийлашда пўлат буюмларнинг оловбардошлиги кескин 
ортади (9.5-расм). Улар 800–900°С ҳароратда узоқ вақт ишлатилиши мумкин. 
Таркибида олтингугурт бирикмалари бўлган атмосфераларда газ коррозияси-
га қарши жуда яхши ҳимояни таъминлайди. Бироқ 1000°С дан юқори 
ҳароратларда уларнинг ҳимоявий хусусиятлари пасаяди. Пўлатларни 
диффузия йўли билан алюминийга тўйинтириш – уларни юқори ҳароратларда 
кислород таъсиридан ҳимоялашнинг энг ишончли усулларидан ҳисобланади.
Алюминийланган жиҳозлар нефтни тозалаш, нефтни ҳайдаш ва қайта 
ишлаш қурилмаларида, газогенераторларнинг деталларида, муфелли печларда 
газ коррозиясидан ҳимоялаш учун кенг қўлланилади. 
Термохромлаш
– пўлат ёки чўяндан тайёрланган буюмлар сиртини хром 
билан тўйинтириш жараёнидир. Бу жараён кукунсимон хром ёки феррохром 
билан каолин ва аммоний хлориди аралашмасида 1000–1500°С ҳароратда 
амалга оширилади. Жараён 8–16 соат давом этади. Бу вақтда қалинлиги 50–
200 мкм бўлган қатлам ҳосил бўлади. Ташқи қатлам таркибидаги хромнинг 
миқдори 50% дан ортади ва қатлам қаттиқ Fe-Cr эритмасидан иборат бўлади. 
Термохромланган буюмлар юқори оловбардошликка, қаттиқликка ва 
иссиқбардошликка эга бўлади. Улар кимё ва нефткимё саноатида, айниқса 
оксидловчи муҳитларда, ишқаланишдан юқори кучланиш сезувчи деталлар 
тайёрлашда кенг қўлланилади.

---

235 

Термокремнийлаш 
ҳам кўрилган икки усулга ўхшаш технологик жараён. 
Бу жараён ферросилиций (FeSi), шамот (оловда пиширилган оқ лой) ва 
аммоний хлориди кукунларининг аралашмасини қўллаш орқали ёки SiF
4
, 
SiCl
4 
кремний бирикмаларининг газсимон муҳитида амалга оширилади. 
Жараён 1100–1200°С ҳароратда 10–24 соат давом этади. Бунда қуйидаги 
реакция боради:
4Fe + 3SiCl
4
= 3Si + 4FeCl
3 
Ҳосил бўлган ҳимоя қатламининг қалинлиги 0,8–1,0 мм ни ташкил қилади. 
Кремнийланган буюмнинг сирти қаттиқ, ейилмайдиган бўлади. Бундай 
қопламалар углеродли пўлатларни газ коррозиясидан яхши ҳимоялайди. 9.3-
жадвалда термодиффузион қопламаларининг қиёсий характеристикалари 
келтирилган.
9.3-жадвал 
Термодиффузион қопламаларининг қиёсий характеристикалари 
Қоплама тури 
Узоқ вақт ишлаши 
мумкин бўлган 
максимал 
температура, 
о
С 
Ишлов бериш натижасида қўшимча 
ҳосил бўладиган буюмнинг 
хоссалари 
Термохромлаш 
800 
Иссиқбардошлиги, қаттиқлиги ва 
ейилишга чидамлилиги ортади 
Термоалюминийлаш 
950 
Оловбардошлиги ва мўртлиги 
ортади 
Термокремнийлаш
1000 
Ейилишга чидамлилиги ортади 
Термолегирлаш – коррозияга қарши ҳимоялашнинг энг кўп тарқалган 
усулларидан бири ҳисобланади. Сирти легирланган буюмлар тўлалигича 
юқори маркали пўлатлардан тайёрланганига қараганда анча арзон тушади. 
Улар ўзида юқори иссиқбардошлик ва оловбардошликларни мужассамлаш-
тирган бўлади. Чунки юқори легирланган оловбардош қотишмаларнинг 
кўпчилиги етарлича иссиқбардошликка эга эмас. Шунингдек сирт ҳимоя 
қатлами буюмларнинг механик хоссаларини яхши сақлайди, легирланган 
қотишмаларда бу хоссалар кўпинча тез ёмонлашади.