Дўстов Ҳ. Б. Коррозиядан ҳимоя қилиш

9.2.3. Никелли қопламалар 
Никел ҳавода, ишқорли эритмаларда ва баъзи кислоталарда чидамлидир. 
Никелли қопламалар озиқ-овқат саноати жиҳозларини қоплашда, асосан 
буюмларга декоратив ишлов беришда қўлланилади.
Темир билан жуфтлик ҳосил қилганда никел катод ҳисобланади, чунки у 
темирга нисбатан мусбатроқ электр потенциалига эга.
Никел пўлатни фақат механик йўл билан ҳимоялаши мумкин, шу сабабли 
никелли қопламалар ғовакларсиз, 20-25 мкм гача қалин бўлиши лозим. 
Никелли қопламаларнинг бир неча кўринишлари мавжуд. 
Никелли хира қоплама
ҳосил қилиш учун электролитларнинг асосий 
компоненти – никел сулфати ҳисобланади. Қоплама пластик ва сифта бўлиши 
учун эритмага натрий ёки магний сулфати, шунингдек рН нинг қийматини 
ўзгармас сақлаш учун бор кислотаси қўшилади. 
Ялтироқ никеллаш
декоратив-ҳимоялаш мақсадларида қўлланилади. 
Бунда қопламани силлиқлашга ҳожат қолмайди. Ялтироқ никел 
қопламаларини мураккаб профилли деталларга ҳам осонгина ётқизиш 
мумкин, қоплама ғадир-будурликларни текислаш хоссасига эга. Ялтироқ 
қоплма олиш учун электролит эритмасига махсус қўшимча – ялтиратувчи 
компонентлар 
қўшилади. 
Хира 
қопламаларга 
нисбатан 
ялтироқ 
қопламаларнинг бардошлилиги пастроқ. 
Қора никеллаш 
– металл буюмлар сиртига қора рангдаги никелни 
электролитик усулда қоплаш демакдир. Бундай қопламалар ҳимоя-декоратив 
мақсадлар билан бирга ёруғликни қайтариш коэффициентини камайтириш 
учун ҳам фойдаланилади. Қора никелли қоплаш оптик ишлаб чиқариш ва 
машинасозликнинг баъзи соҳаларида қўлланилади. Қора никелнинг коррозион 
бардошлилик, пластиклик ва юза билан илашувчанлик кўрсаткичлари анча 
паст. Шунинг учун сиртларни дастлаб қалайлаш ёки хира никеллаш амалга 
оширилади. Агар дастлабки рухлаш қўлланилиб, сўнгра қора никел ётқизилса, 

---

230 
қатламнинг коррозиябардошлиги соф рухники каби бўлади. Кўпинча мис ва 
жез (латун) буюмларнинг сирти кора никел билан қопланади. 
Кўриб ўтилган усуллардан ташқари металл буюмлар сиртини 
никеллашнинг кимёвий усуллари ҳам мавжуд. Кимёвий қайтарилган никел 
ўзининг юқори коррозиябардошлиги ва қаттиқлиги билан ажралиб туради. 
Бунда олинган қатлам қалинлигининг бутун сирт бўйича бир хиллиги, юқори 
декоратив хусусиятлари ва ғовакликларнинг камлиги билан аҳамиятлидир.
Никел асосидаги янги электролитлар ва қотишмаларни яратиш йўлидан 
бориш орқали никеллаш жараёнларини такомиллаштириш ишлари амалга 
оширилмоқда. Янги метансулфон эритмалари ишлаб чиқилган бўлиб, улар-
дан ички кучланиши кичик бўлган пластик никелли қопламалар олинади. 
Икки-уч қаватдан иборат кўпқаватли никелли қопламалар бир 
қаватлиларига нисбатан янада коррозиябардош бўлади. Биринчи қават оддий 
никелли электролитдан ҳосил қилинса, иккинчиси органик қўшимчалар 
такибига киритилган олтингугуртли электролит ёрдамида ётқизилади. 
Таркибида олтингугурт бўлган никелнинг потенциали олтингугурт 
киритилмаган никелнинг потенциалидан манфийроқ бўлади. Шу сабабли 
никелнинг биринчи қаватини электрокимёвий йўл билан унинг иккинчи 
қавати ҳимоялайди. Натижада асосий жиҳознинг ишончли, юқори даражадаги 
ҳимояси таъминланади.
“Сил-никел” деб номланадиган қўш қаватли қопламалар ҳам ҳозирги 
кунда жуда кўп ишлатилади. Унинг биринчи қавати ялтироқ никелдан ташкил 
топган. Иккинчи қавати таркибида суспензия кўринишидаги каолин бўлган 
электролитдан ҳосил қилинади. Электролиз пайтида каолин никел билан бирга 
тиниган ҳолда чўкма ҳосил қилади. 
Ni-W қотишмасидан таёрланган қопламалар телевизион трубкалар ишлаб 
чиқаришда пуансон штамплари тайёрлаш учун фойдаланилади. Никелнинг 
фторопласт ва MоS
2 
билан бирга чўкиш жараёни ҳам такомил-лашиб 
бормоқда. Қопламалар матрицасига олмос ва бошқа металлмас қўшимчаларни 
киритиш улар қаттиқлигининг кескин ортишига ва никел қопламаларининг 
узоқ вақт хизмат қилишига олиб келади.
Кўпқаватли никелли қопламалар никелни сезиларли даражада тежаш 
билан бирга уларнинг эксплуатацион хоссаларини тубдан яхшилайди.