Доктори X. А л и у л о в Та ризчи — ф алсаф а фанлари доктори А. А Х м ед о в



Download 8,71 Mb.
Pdf ko'rish
bet121/130
Sana03.07.2022
Hajmi8,71 Mb.
#736396
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   130
Bog'liq
Ўзбекистонда ижтимоий-фалсафий фикрлар тарихидан лавхалар. Хайруллаев М.М

м у ст ам лакач илик
реж им ига цан- 
ч а л и к мослаш иб ол иш ига борлик; эди.
С а н о а т м о л л ар н билан р а ^ о б а т ^ и л а олмаслнк, чо­
ризм ^ а р б и й -м у с т а м л а к а ч и л и к м а ъ м у р и я ти га ^ а р а м л и к
миллий б у р ж у ази я н и н г ф ео д ал т а р т и б л а р г а ^ам , м ус­
т а м л а к а ч и л и к м а ъ м у р и я т и га хам кескин царш и чици- 
ш ига имкон б ерм ас эдн. М а н а шу тари хи й в а зи я т ху- 
с усия тл ари ж а д и д и зм ^ а р а к а т и д а хам уз аксани топдн. 
У нда ф ео д ал т а р т и б л а р н г а ва м у с т а м л а к а ч и л и к р е ж и ­
мига царш и ц ар а т и л г а н го ял ар бил ан бирга икк-ила- 
ниш лар, м у ъ т а д и л л и к роялари у й гунл аш ган эди.
Т урки стои да ж а д н д и зм н и и г ш а к л л а н и ш и в а ривож - 
л а р и ш и г а Туркия, Т атари стои ва Бош к ирд и стон илгор 
зд ё л и л а р и к а т т а таъ си р к у р с а тд и л а р . Ж а д и д л а р у л ар
билан шахсий а л о ц а л а р у р н атд и л а р , уларн и нг рузн ом а 
ва о й к о м а л а р и Турки стои да кенг тарк,ала бош лади.
1906 йилдан б о ш л аб ж а д и д л а р Туркистоида у з л а - 
ринииг рузнома на о й ном ал ари ни нашр г^нла б ош лади- 
лар. У муман олган да, бу м атбуот м у ъ т ад и л б у л с ад а, 
унинг с а ^ и ф а л а р и д а м у с т а м л а к а ч и л и к сиёсатига, ф е о ­
д а л тар ти б л ар и н и н г х и м о яч и ла р и га к а р ш и ц ар ати л гаи
к е с к и н
м а ц о л а л а р хам босидиб турди.
Ж а д и д л а р
^ а р а к а т и н и н г йирик нам ояндаси, унинг 
н а за р и й асосч и л ар и д ан бири М а х м у д х у ж а Бе^будий- 
дир (1879— 1919 йй.).
Б е^ б уд и й С а м а р к а н д ш а ^ р и д а имом Б е^ буд и й Ху- 
ж а о и л а си д а д уиёга келди. У б о л а л и к ч о гл а р и д ан илм- 
ф а н г а ^изицди, ^исоб, ^у^у^, дин, а р а б в а ф орс тил- 
л а р и д а н с а б о ^ олди. М а х м у д х у ж а
Б е^ б у д и й отаси 
^ л и м и д а н сунг 1894 йили ^ о зи х о н ад а м и рза булиб иш- 
л а й б ош лай ди . Узининг ^уцуцш унослик с о ^а си д а чуцур 
б илгш га эгалиги туф ай л и куп утм ай муфти л а в о зи м и га
к утарилди .
1900 йили у х а ж цилиб М а к к а ва М а д и н а г а борди, 
Миср ва Т урки я ш а х а р л а р и г а
с а ёх ат цилди. 
1903— 
1904 т ш л а р д а П етербург, М осква, ^ о з о н , У фа, О р е н ­
бург набп Россиянииг йирик ш а ^ а р л а р и д а рус м а д а н и ­
яти, т а т а р ж а д и д ч и л и к ^ а р а к а т и б и л ан я ^ и н д а н таниш - 
ди, у и инг йирик н а м о я н д а л а р и билан мулок;отда булди.
Б е^ буд и й уз уй ида к а м б а р а л о и л а л а р б о л а л а р и учун 
янги усул м а ктаб и н и очди в а ш у м а к т а б д а тарих, ге-
223


о граф н я, а д а б и ётд ан д а р е берди, у зб е к ва форс тилла-. 
рнда бир неча д а р с л и к л а р ёзди. «Алифбо», «Китоб; ат-. 
тифи», «А малиёти исломия», «М ухтасари та р и х и исло-. 
мим», «Ж угрофм умрони ва руси», «М ухтороби ж угро-. 
фияти турки» к а б и л а р ш у л а р ж у м л а си д а н д и р .
Б е^будий С а м а р к а н д ц а
кутубхона 
т а ш к и л килади. 
1913 йилдан « С а м а р к а н д » рузномаси в а «Ойна» ойно- 
масини нашр ^ и л а б ош л ад и. Б е^ буд и й миллий театр, 
д р а м а т у р г и я , у зб е к театрш ун осл и ги га х;ам к а т т а х,исса 
^ушди. Унинг « П а д а р к у ш » пьесаси, театршуносликка! 
оид куп лаб м а ^ о л а л а р и ф икримизнинг д ал и л и д и р.
Р осси я м усулм онлари н ин г м и ллий -озодлик ^ а р а к а т и
н а т и ж а с и д а 1905 й и л д а т а ш к и л топган м усулм онл ар 
партиясининг р а ^ б а р л а р и д а в л а т д ум асин и нг м усулм он ­
л а р
ф р ак ц и я си
Бе^буд и йн и нг 
ф ао л и яти н и
гоксак 
ба,%олади. Д а в л а т дум асин и нг м усулм онл ар ф р ак ц и я си
Туркистон м а с а л а л а р и буйича 
Б е^ буд и й бил ан м а сл а- 
^ а т л а ш и б т у р а р д и в а 1914 йилд а ф р ак ц и я н и н г даету- 
рини; иш л аб чи^иш и ш и да иштирок цилиш учун уни- 
П етерб ургга т а к л и ф ^и л г ан эди.
Бехбудий ж а д и д ч и л и к ^ а р а к а т и н и н г бош ц а б и р ^ а н -
ча рах.барлари — М у н а в в а р ^ори, Ф итрат, Ф а й з у л л а Ху- 
ж а е в б и л ан б и р г а л и к д а умрининг охирги д а ^ и ц а л а р и - 
гач а ;уз, халцининг м а ъ н а в и й ва сиёсий озодлиги- учун 
оташ ии кураш чи б^л иб цолди. Б ехбудий 1919 йил' Б у ­
хоро амири кул и га тушиб, унинг буйруги билан Кар'ши 
ша,\рида у л ди ри л ди ,
j
Ж а д и д ч и л и к ^ а р а к а т и н и н г асосий м а ^ с а д и м а о р й ф ’ 
тизимини исло^ ^ и л и ш д а н и б о р а т эд». Ж а д и д л а р миллий 
м у с т а е д л л и к м а н ф а а т л а р и н и з^имоя ^ и л а о л ад иган, 
щ *
тисодий э а сиёсий ц а р а м л и к ва ц о лоц л и кд ан чициш 
м у а м м ол ари н и б и л ад и ган зам о н а ви й били м га э г а са- 
водли к а д р л а р булиши зарурл и ги н и яхш и а н г л з ш а р - 
дн. М а н а шунинг учун ^ а м дунёвий б и л и м л арн и урга" 
ниш и ш л ари , м аори ф тизимини исло^ ^и лиш м а с а л а с и
XIX аср охири ва XX аср б ош л ар и Туркистон ижтимоий 
ф икрннинг д ш д а т м а р к а з и д а г и м а с а л а булиб ^олдй-
Б ехбудий, исло^ни м а к т а б в а м а д р а с а л а р д а н б'ош- 
л а ш зарур, чунки м и л л а т ^аёти т а ъ л и м - т а р б и я бил ан
б ел ги л а н а д и , дейди >. Б и зн и н г б о й л ар и м и з у зл ар и н и н г 
саводси зли ги учун ^ а м си н ад ил ар, чунки у л а р савдо'
1
«Ойнз», 1913, 1- сон.
224


килиш , ■молиявий о п е р а ц и я л а р н и олиб бориш и ш л ари н и
б и л м а й д и л а р 1. А гар биз м а д а н и я т в а ицтлсод со^ала- 
р и д а боищ а м и л л а т л а р г а ц а р а м булишн и пстамасак,- 
биз миллий с у д ь ял ар , а д в о к а т л а р ,у ц и т у в ч и л а р , д а в л а т
а р б о б л а р и ,’ инж енер, савод ли ти ж о р атч и л а р п и тайёр- 
л а ш и м и з зар у р . У ла р савдо и д о р а л а р и ва б а и к л з р д а - 
б изга ё р д ам бери ш л ари , бизни м а н ф а а т л а р и м и з, дини- 
мизни х и м ояч и ла ри б у л м о ^ л а р и зарур. 
Б уси з бизни 
кунимиз с а н о ^л а н га н д и р . М а с а л а ш ун д ай экан , сиз ^ур- 
м а тл и в ат а н д о ш л а р , ^з ф а р за н д л а р и н г и зн и дин ва мил- 
л а т г а х и зм а т к;илмок;лари учун зам о н а в и й б или м га ур- 
гати ш га ^ а р а к а т цилишингиз зарур; м и л л а т в а д и н г а
ф а ^ а т билим в а м а б л а г билан х и зм а т цилиш м у м ­
ки н 2.
Б а р ч а м и л л а т л а р jte ф а р з а н д л а р и н и дин ва м и ллат- 
га содиц б^лиш р у ^ и д а т а ъ л и м б ер а д и л а р . Ш унинг учуй 
у л а р м а к т а б г а а л о ^ и д а а ^ а м и я т б ер ад и л а р . Б и з д а ма- 
н а шуни >^ис цилиш iiyi\- Б и з дин ва м и л латн и з^имоя 
^илувчи и ш он арли ва муста>;кам в оситага эга булмоги- 
миз ш арт. Бу восита — м а о р и ф д и р 3.
Б е ^ б у д и ш ж и г бу ф и к р л а р и уз а^ а м и я т и н и
^озир 
хам йуцотгаии йук. Б ехбудий икки д а р а ж а д а г н мута- 
х ас си слар т а й ё р л а ш зарурл и гин и м а с л а ^ а т беради. Би- 
ринчи д а р а ж а д а г и л а р диний м а ъ л у м о т э га л ар и . Б у л а р
хал ц н ин г м а ъ н а в и й н аси ^а тгу й л ар и , исломнинг иокли- 
гини са ц лов чи лард н р. И ккинчи д а р а ж а д а г и л а р з а м о н а ­
вий били м га эга б ^ л га н л а р . Б у л а р м усулм онл ар м а н ­
ф а а т л а р и н и и ж тим оий ^ а ё т сохасн да ^и м оя ц и л а д и л ар . 
Ш унинг учун, дейди Бехбудий, 

Download 8,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   130




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish