Доктори X. А л и у л о в Та ризчи — ф алсаф а фанлари доктори А. А Х м ед о в

1. Фч1^\, яъни челом .^уцу^шунослиги.
2. Калом, яъни ислом асослари.
3. Г р а м м а т и к а (сарф ва н а ^ в ).
4. И ш юритиш.
5. Ш е ъ р и я т ва аруз.
6. Тарих.
II. Н а з а р и й ф а л с а ф а :
а) таб и иёт и л м л ар и в а 
ф и зи к а (тибб, 
об-давони 
ан и ц л а ш , м и н ерал оги я, 
кимё, 
м е х ан и к а 
к а б и л а р ) —
б) цуйи и л м л а р (а р и ф м ети к а, геометрия, астрономия, 
м у с и ^ а ) — у р тан ч а илм;
в) ило^иёт, яъ ни м е таф и зи к а — олий илм;
г) 
мантиц.
III. А м ал ий ф а л с а ф а :
а ) эти к а (инсон $зини б о н щ ар и ш и );
б) уйни б ош ^ари ш ;
в) сиёсат — ша.^ар, д а в л а т н и бонлеариш.
« М аф оти ^ ал-улум» д аги и л м л а р тасни ф и -\ар бир
илм ни н г предметини 
ан и ц л а ш ^ а м д а
ц и щ а
в а 
г и щ
1 М афоти^ ал-улум , 133- бет.
2 Уша ерда, 132- бет.
3 Уша ерда, 132- б е т . .
4 Уша ерда, 133- бет.
55

---

^ол д а уларнинг мазм ун ин и ёритшн бил ан б и р га л и к д а 
олиб борилади.
".^Н а зар и й
ф а л с а ф а н и б у л а к л а р г а а ж р а т и ш д а , тас- 
ниф да куриниб турганидек, а в в а л табиий и лм лар, сунг- 
р а м а тем ат и к ва илохий, охи рид а эса м а н т и ^ бери лади . 
Аммо, уларни, ки тоб да « а р а б
б улм аган » 
и лм л арн и
баён этиш да Абу Абдуллох б о ш к а ч а р о ^ йулни.— янги 
йулни ^ у л л а й д и ва ана шу о р ^ а л и кнтобнинг иккинчи 
к;исми тузилиш ини бел гил айд и . Б у н д а а в в а л ф а л с а ф а
ва мантиц, сунгра тибб, ари ф м етика, геометрия, ас т р о ­
номия, муснца, м ехан ика ва кимё берилади:")
И л м л а р н и икки к а гта г у р у х г а — «ш ариат» ва « а р а б
б у л м аган » п л м л ар га булиш билан Абу Абду.лло^ у лар 
у р ган ад и ган иредм етларн и нг турли чали ги ни ва. у зар о
бир-бирига нисбатан мустгп^иллипшм к а й д этади, О лим 
т а р а ф и д а и
и лм л арн и
ал о х н д а -а л о х и д а урган н ш эса 
у л ар н и диний илм га б о гли ц лик дан озод цилади. 
\ / ф а л с а ф и й м а с а л а л а р «Мафотих. ал-улум» д а «Олин 
илохий илм 
(м етаф и зи к а) 
нинг ж у м л а ла р и » . ^ а м д а
« ф а л с а ф а д а ва ф а л с а ф и й к и т о б л а р д а куп у ч раб тура- 
д и га н с у зл а р ^ ац и д а» б о б л а р и д а ку'рилади. Ар.асту ф а л ­
с а ф а с и шубхасиз Абу Абдулло.\ ал-Х оразм и й га дасту- 
р у л а м а л булган».
Ал-Х оразмий борлицни зарури й ва м умкин б улган
турга б У л а туриб, Абу Н а ср ал-Ф оробий сингари таш - 
ци м а в ж у д ол ам б и л ан бир 
1
\а т о р д а худони б и рлам чи
си ф ати д а м а вж у д л и г и н и эъти роф этади ва айни в а ц т д а
таб и атн и н г муста^и л ли ги ни т а ъ к и д л а б утад и . З а р у р и й
булга н б орли ^ м аъноси да у худони тушунадиЛ 
v Ф а л с а ф и й а т а м а л а р н и тал ц и н ц или ш да 
A 6.J
А б д у л ­
лой уз д ав р и н и н г п ерипатетик (Аристотель т аъ л и м о ти
т а р а ф д о р л а р и ) ф а л с а ф а ю туцларини умумлашт.иради. 
З^ар бир н ар са н и м атери я ва ш а к л бирлиги .си ф ати да 
куриб, олим м атерияни ш а к л цабул ^ и л а о л ад и га н суб ­
станция, ш а к л туш унчасини эса — б и рл ам чи м атери я 
к,абул к и л а д и г а н об раз, к)ф ин н ш д а деб туш ун ти ради. 
Абу А б д у лл о ^ фикрича, ф а л а к , ю л д у зл а р , турт элемент 
асосидаги 
б ирл ам чи м а тери я ум ум ан
моддийликнинг 
асосидир. Н а р с а л а р н и н г м а тери я ва ш а к л д а а н о д .б и р -
лигини т а ъ к и д л а б , «жисм б ирл ам чи м а тер и я в а ш а к л - 
д а н иборатдир, ш а к л д а н а ж р а г а н м а тер и я ф а ц а т хаёл- 
д а г и н а б о р л и е д а э г а » 1 дейди. М одди й ли кн и нг асоси