Доктори X. А л и у л о в Та ризчи — ф алсаф а фанлари доктори А. А Х м ед о в

ал-улум, 137- бет.
57

---

ал-Форобий, Ибн Сино в а б о ш ^ а Ш а р ^ пери патети кл а- 
р и д а .к е н г урин о л г а н ). А л -Х оразмий «орттирилган ацл> 
ни инсоннинг ф ао л и яти ва билиш х а р а к а т л а р и с а м а р а - 
си си ф ати д а пзохлайди. У « Т аб и ат — бу табиий олам - 
д аги д ар бир н арсани бош ц арувчи кучдир; табиий олам
эса, Ой ф а л а г и
остидан то Ер м а р к а з и г а ч а
булган 
д унёдир ( б о р л и ^ ) » 1— д еб та ъ к и д л а й д и .
У ш а 
даврни н г 
д о л з а р б м а с а л а л а р и д а н
бири — 
ж и см л а р н и н г чексиз б^лин и ш и га к е л га н д а, «М афотид 
ал-улум» м у а л л и ф и уни м а вхум мумкинлигини т а ъ к и д ­
л а й д и ва борлицнинг асоси пайдо булиши в а гойиб б у­
лиш и мумкин эм аслн ги ни исботлаб, уни хаёлий б^ л и ­
шни» дейди. Б и род анид моддий б>’линиш га к елганд а 
у; «Табиий, яъни 
моддий б ули ш п ш п ш г нндоясн бор, 
чунки були и аёггап н ар са т а б и а т а н энг кичик д о л а тгач а 
булинади. У, ф а й л а с у ф л а р айтганидек, хисобий и дрок 
этиш га ж у д а н озикди р»2 дейди. А л-Х оразмийнинг бу 
хулосаси уни дад им ги юнон м у т а ф а к к и р л а р и Левки п п
ва Д е м о к р и т
ж и см л а р н и н г 
були н м ас б ^ л а к л а р и — 
а т о м л а р д а д и д а и лгари сурган ва ас ослаган ф а р а зи н и н г
т а р а ф д о р и экан л и гн д ан д а л о л а т беради.
П ерип атетизм ни н г Абу А б д уллод д у н ё д а р а ш и г а т а ъ ­
сири унинг гносеологик д а р а ш л а р и д а дам акс этади. 
Б у н д а у узини билиш м а с а л а л а р и д а м а т е р и а л и з м а
яд и нл аш и б, 
билимни об ъек тив воделикнинг инъикоси 
си ф а т и д а тал д и н дилади. Олим, Арасту сингари билим- 
нинг биринчи м а н б аи сезги ва и дрок деб дисоблайди. 
Абу. А б д у л л о д ал-Х оразм и й ни н г гносеологик т а ъ л и м о т и
унинг, бош д а а р а б и й н а в и с ф а й л а с у ф л а р сингари, мо- 
дият деб д исобл аган о д ам жони (нафси) т а ъ л и м о ти би­
л а н ч а м б а р ч а с боглид. У, А расту каби, наф сн и нг уч, 
яъ н и $симлик, дайвоний ва онгли тури борлигини т а ъ ­
кидлайди.
Абу А б д улл од ал -Х оразм и й д у н ё д а р аш и н и н г мудим 
то м о н л ар и д а н бири шундаки, унинг кенг билими илм- 
нинг к^п ж а б д а л а р и д а г и м а с а л а л а р н и туш ун и ш га объ-' 
ектив ён дош и ш га ё р д ам берганлигини шодиди б улам и з. 
Хусусан унинг тибб, о д ам ан атом ияси ва ф изиологиясн 
содасидаги б илими диссий сезгининг моддий асослари- 
ни д ид и риш га 
ё р д ам берди. «Ш ахсий руд — у м и яд а