купайиш органларининг йули х,ам очилади. Кушларда турли овкатни тез хазм
килиши турли вактда кечади. Масалан; уй чумчуклари еган донларини 3-4
соатда, кунгизларни 1 соатда ва хашаротларнинг личинкаларини 15 минутда
хазм кила олади. Турли кушларда озик таркибига караб ичагининг узунлиги
хам хар хил булади. Масалан: усимликхур кушларнинг ичаги танасига
нисбатан 10 баробар, Африка туякушида 20 баробар, коравойларда ва
калхатларда 11-12 марта, нанду, каклик ва кундузги йирткич кушларда 7-8
марта ва купгина хашаротхур кушларнинг ичаги гавдасига нисбатан 4-7
марта узун булади.
Кушларнинг жигари катта
ва икки паллали булади, 9 т пуфаги купчилик
кушларда булади. Каптарда ут пуфаги йук. Ут пуфаги йули 12 - бармокли
ичакка очилади. Каптарда жигарда ишланган ут суюклиги иккита ут йуллари
оркали 12-бар мокли ичакка куй ил ад и. Кушлар клоакасининг устки деворидан
кур усимта-фабриций халтаси чикади. Лимфа хужайраларини (лейкоцитлар-
ни) ишлаб чикарадиган бу орган факат кушларда булиб, куш ёши ортган сари
бу усимта кичрайиб боради. Ошкозон в а жигарга якин жойда тук кизил
рангли кичкина талок жойлашган. Купчилик кушлар, деярли кун буйи
озикланиб, хаддан ташкари куп озик ейди. Уларнинг хаёти доимий каракатда,
тинимсиз фаолиятда утади, уни тиклашга куп энергия сарфланади. Шунинг
учун кушлар организми кучли озикланишга эхтиёж сезади.
Озикни тез хазм
булиши ва ичак озикдан тез-тез буш ал и б туриши кушларни ортикча юкдан
халос килади.
Нафас олиш органлари. Кушларнинг нафас олиш органлари узига хос
ва судралиб юрувчиларникига нисбатан анча мураккаб тузилган. Х,аво упкага
бурун тешиклари, огиз бушлиги билан туташган бурун бушлиги, хикилдок,
трахея ва 2 та бронх оркали утади. Каптарнинг огзини очиб каралса, тилининг
оркасида ёрик борлигини куриш мумкин. У устки хикилдокка туташади.
Устки
хикилдок 3 та - узуксимон ва бир жуфт чумичсимон тогайлардан ташкил
топтан. Хикилдок халка тогайлар билан зфалган трахеяга уланади. Трахея
кушнинг бутун буйни буйлаб, кизилунгачдан олдинда жойлашган. Трахеянинг
пастки кисмида пастки хикилдок булиб, у овоз аппарата вазифасини бажаради.
Шу аппарат туфайли кушлар хар хил овоз чикариши ва сайраши мумкин. Тана
бушлигига киришда трахея унг ва чал упкаларга кирадиган 2 та бронхга
булинади. Пастки хикилдок трахеядан бронхлар чикадиган жойда зфнашган ва
тузилиши устки хикилдокникига ухшаш булади (169 - раем),
Кушларнинг
упка
тузилиши
судралиб
юрувчиларникидан
упка
гукималарида бронхларнинг ва кон томирлар капиллярлари жуда ингичка
тармокдарининг уралашиб кетганлиги билан фарк килади.
Бронх тармок-
ларининг бир кисми упка оркали утади ва унинг ташкарисида юпка деворли
хаво халтачаларини хосил килади. Хаво халтачалари куш танасининг турли
кисмларида - ички органлар ва мускуллар уртасида, тери остида в а хатго,
скелетининг найсимон суяклари ичида жойлашади. Уларнинг умумий хажми
упка бушлиги хажмидан карийб 10 марта катта булади.
278
www.ziyouz.com kutubxonasi
Хаво халтачалари куш танасининг
зичлигини камайтиради, ички органлари-
ни учиш
вактида кизиб кетишдан сак-
лайд и. Кушлар х,ар хил холатда турлича
нафас олади. Агар куш учмасдан дарахт
шохида ёки ерда тинч турган булса, нафас
олиши ва нафас чикариш и кукрак тож
суяги ва тушнинг пастга тушиши ва
юкорига кутарилиши хисобига амалга
ошади. Бунда кукрак тож суяги ва туш
пастга туширилганда кукрак кафасининг
хажми
кенгаяди ва хаво нафас олиш
йулларидан упкага хамда хаво халтачала-
рига киради, Кукрак тож суяги ва туш
кутарилганда эса кукрак кафасининг хаж-
ми кичраяди, хдво халтачалари ва упка-
даги хаво юкори босим таъсирида ташка-
рига сикиб чикарилади.
Кушлар учганда кукрак кафаси
харакатсиз булади, нафас олиш эса канот-
ларини
тушириш ва кутариш хисобига
амалга ошади. Учиш вактида хаво халтачаларининг насос органи сифатидаги
ахамияти нихоятда катта. Канотлар кутарилганда хаво халтачалари кенгаяди ва
хаво катта куч билан аввал упкага, кейин упка оркали х,аво халтачаларига утади
ва заката яна тоза хаво киради. Хаво халтачадарида газлар алмашинмайди.
Канотлар туширилганда эса хаво халтачалари сикилади. Бу холат куш нафас
олиш деб аталади (170-расм).
2
1
Нафас олиш
3
Do'stlaringiz bilan baham: