Diskursiv usul. Nutqni tahlil qilish nima? Nutqni tahlil qilishning qisqacha tarixi Maqolaning mazmuni diskurs

DISKURSIV TAHLILDA YO'NALISHLAR VA Yondashuvlar
Diskursni tahlil qilish, yosh intizom sifatida, juda xilma-xil bo'lib, barcha mutaxassislarning nutqida yagona yondashuv mavjud emas. Biroq, hozirgi kungacha eng mashhur yondashuvlarni aniqlash mumkin.
Birinchi o'rinda kundalik muloqotni tahlil qilish yo'nalishi ko'rsatilishi kerak. Nutqni tahlil qilishning boshqa etakchi yo'nalishlari asosan ayrim olimlar va ularning bevosita izdoshlari tadqiqotlari atrofida birlashtirilgan. W. Chaf tomonidan axborot oqimini o'rganish, grammatika va dialogdagi shaxslararo o'zaro bog'liqlik (S. Tompson, B. Foks, S. Ford), T. Givonning nutq va grammatika o'rtasidagi bog'liqlikning bilim nazariyasi, R.Tomlinning eksperimental diskursiv tadqiqotlari, R.Longuykraning "nutq grammatikasi", M.Hallidayning "tizim-funktsional grammatikasi", T. van Dyck va V.Kinchning tushunish strategiyalarini tadqiq qilish, L. Polanyiy nutqining umumiy modeli, V.Labovning sotsiolingvistik yondashuvlari. va M. Gernsbakerning psixolingvistik "qurilish inshootlari modeli" J. Gampers va biroz avvalroq J. Grimes va J. Xindlarning diskursiv tadqiqotlari. Albatta, bu ro'yxat hali tugallanmagan - nutqni tahlil qilish turli xil (antagonistik bo'lmasa ham) tendentsiyalar konglomeratsiyasidir. Faqatgina nutqni o'rganishda keltirilgan ba'zi bir yondashuvlar quyida ozmi-ko'pmi batafsil bayon etilgan.
Kundalik muloqotni tahlil qilish.
Ushbu tendentsiya (ba'zan suhbatni tahlil qilish yoki suhbatni tahlil qilish deb ham yuritiladi) 1970 yillarning boshlarida bir qator amerikalik sotsiologlar tomonidan "etnometodologiya" deb nomlangan asos solingan. Etnometodologiya - bu 60-yillarda Amerika sotsiologiyasida haddan tashqari nazariyalashni va priori sxemalarni rad etish va empirik materiallarga rioya qilish shiori ostida paydo bo'lgan tendentsiya. Etnometodologiyaning belgilangan maqsadiga ko'ra, tahlilchi materialni tahlil qilar ekan, madaniy-etnik guruhning oddiy vakillari tomonidan o'tkaziladigan protseduralarga taqlid qilishi, ijtimoiy o'zaro ta'sir tartib-qoidalarini bunday "oddiy odam" pozitsiyasidan tushunishga harakat qilishi kerak. Kundalik muloqotni tahlil qilish bu etnometodologiyaning umumiy tamoyillarini lingvistik o'zaro ta'sirga tatbiq etishdir. Kundalik muloqotni aniq belgilangan yo'nalish sifatida tahlil qilish uchun asos yaratgan muhim ishlardan biri bu J. Saks, E. Shegloff va G. Jeffersonlarning maqolalari edi. Suhbatdagi o'zgaruvchan chiziqlarning eng oddiy sistematikasi (1974). Dastlab sotsiologlar tomonidan ishlab chiqilgan kundalik dialogni tahlil qilish tilshunoslar orasida mashhurlikka erishdi. Ba'zan bu diskursiv tahlilga qarshi, ammo buning yaxshi sababi yo'q, shuning uchun kundalik dialogni tahlil qilish diskursiv tahlil yo'nalishlaridan biri sifatida qaralishi kerak.
Kundalik muloqotni tahlil qilish bo'yicha ishlarda tilshunoslar tomonidan kam o'rganilgan bir qator masalalarga e'tibor berildi. Avvalo, bu dialogdagi so'zlarni almashtirishning qoidalari yoki "suhbatlashish huquqini" bir suhbatdoshdan boshqasiga o'tkazish qoidalari. Amaldagi ma'ruzachi keyingi ma'ruzachini "tayinlaydimi" degan savolga asosan qaynab turgan ushbu qoidalarga ko'ra, suhbatdagi pauzalarning bir nechta turlari aniqlanadi, masalan, hitch, mavzuni o'zgartirganda to'xtash, mazmunli sukunat (gapirishdan bosh tortish).
Ko'p e'tiborni tortgan yana bir hodisa - bu qo'shni juftliklar, ya'ni. replikatsiyalarning odatiy ketma-ketliklari, masalan, savol - javob, salomlashish - salomlashish, taklifnoma - taklifni qabul qilish va hk. Boshqa qo'shni juftlik quyidagi dialog oynasidagi singari qo'shni juft ichiga joylashtirilishi mumkin: 1-savol: Tezkor bo'lmaydi, pochta aloqasi qaerda? – [Savol 2: Kioskani ko'ring? – Javob 2: Ha.] – Javob 1: U erda siz o'ng tomonga burilishingiz kerak.Bunday sarmoyalar ko'p bosqichli bo'lishi mumkin. Qo'shni juftliklarda reaktsiyalar (ya'ni, ikkinchi qismlar) afzal ko'rilishi mumkin yoki bo'lmasligi mumkin. Masalan, taklifnomani qabul qilish afzalroq javob. Taklifnomani rad etish kabi afzal bo'lmagan reaktsiyalar, ularning oldida odatda pauza to'xtashi va ular o'zlari uzunroq bo'lganligi va preambula va motivatsiyani o'z ichiga olganligi bilan tavsiflanadi.
Kundalik dialogni tahlil qilish bo'yicha ishlarda batafsil o'rganilgan yana bir hodisa - bu o'zgartirishlar yoki takomillashtirish (ta'mirlash), ya'ni. ilgari berilgan ma'ruzachi yoki uning suhbatdoshi tomonidan aytilganlarni tuzatuvchi signallar. Shuningdek, kundalik muloqotni tahlil qilishda dialogni global tashkil etish (makroyapı), og'zaki bo'lmagan va ovozsiz harakatlar (ritm, kulgi, imo-ishoralar, suhbatdoshga qarash).
Kundalik dialogni tahlil qilishning yondashuvi Yaponiyada M.Tokieda g'oyalari ta'siri ostida 1940-1950 yillarda paydo bo'lgan "lisoniy mavjudlik maktabi" deb nomlangan qoidalarga juda yaqin. Uning izdoshlari juda katta miqdordagi empirik material to'pladilar, ammo "lingvistik mavjudot maktabi" Yaponiyadan tashqarida tilshunoslik fanining rivojlanishiga jiddiy ta'sir ko'rsatmadi.
Bir qator olimlar, birinchi navbatda amerikalik tilshunos S.Tompson va uning shogirdlari lingvistik tadqiqotlarda kundalik suhbatni tahlil qilish usullarini to'g'ri qo'llashga harakat qilishdi. Ushbu asarlarda sifat, qaram predikatsiya va predikat nomlari kabi ingliz tili grammatikasining an'anaviy muammolari diskursiv nuqtai nazardan o'rganilgan. S. Fordning kitobida O'zaro aloqada grammatika (1993) so'zlashuvda ergash gaplardan - asosan vaqtincha, shartli va sababdan foydalanish printsiplarini o'rganadi. Ford gaplarning bosh gapdan oldin va undan keyin joylashishini taqqoslaydi va ikkinchi holda asosiy banddagi uzluksiz va yakuniy intonatsiya ajratiladi. Kundalik muloqotni tahlil qilish metodologiyasiga asoslanib, Ford ushbu uch tur o'rtasidagi funktsional farqlarni tushuntiradi. Xususan, prepozitiv (asosiy tomonga qarab) gaplar nutqni tuzish funktsiyasini bajaradi, postpozitivlar esa bosh jumlaga qadar tor doiraga ega. Ford shuningdek, ma'no jihatidan turli xil gaplarni asosiy bandga nisbatan notekis taqsimlanishiga izoh beradi. Demak, sabab gaplar hech qachon predlogda emas, shartli gaplar gaplarning yarmidan ko'pida predlogda.