Дин фалсафаси

Таянч сўзлар:
Апостериор, “Альфа нуқта”, Муқаддас руҳ, неотомизм, Ота-Худо,
“Омега нуқта”, томизм, черков, ўғил-Худо.
Такрорлаш учун саволлар:
1. Христианлик илоҳиётчилигининг уч асосий ақидаси нимадан
иборат?
2. Католик фалсафасининг ғоявий манбалари нимага асосланади?
3. Томизм ва неотомизм қарашлари нимадан иборат?
4. Католик фалсафасида билиш назариясига қандай ёндошилади?
5. Неоавгустинчилик мактабининг маҳияти нимадан иборат?
6. Тейярдизм 
фалсафасининг 
бошқа 
диний-фалсафий
таълимотлардан фарқи нимада?
7=мавзу. Православ фалсафаси
Режа:
1. “Академик фалсафа”
2. “Метафизик умумбирлик фалсафаси”.
3. “Янги диний онг фалсафаси”.
“Академик фалсафа”.
Бу диний-фалсафий таълимот ўзининг
шарқий кўринишини қарор топтириш учун курашда Византияда кенг
қулоч ёзди. Унда Аристотелнинг мантиқ талабларига суянган ҳолда бутун
христианлик таълимотининг ҳаққонийлиги ва унинг абадийлигини
асослашга ҳаракат қилди. Бундай диний-фалсафий қарашлар илм-фан,
маданият ва маънавият соҳасидаги янги маълумотлар билан ҳисоблашиши
зарур эди.
XVIII-XX асрларда ижтимоий тараққиёт қўлга киритган ютуқлар
қатори христианликнинг православ йўналишида ҳам муҳим ўзгаришлар
вужудга келди. Бунда айниқса, «Академик фалсафа», «Метафизик
умумбирлик фалсафаси», «Янги диний онг фалсафаси» диққатга
сазовордир.
“Академик фалсафа” қарашларининг шаклланиши XVIII асрнинг
охири XIX асрда Москва маънавий (диний) академияси фалсафа
кафедраларининг профессорлари – Ф.А.Голубинский (1797-1854),
В.Д.Кудрявцев – Платонов (1828-1891) ва бошқалар ҳамда шу
йўналишдаги Қозон, Перербург, Киевдаги олимларнинг диний-фалсафий
қарашлари “Академик фалсафа” деб номланди.
Православ фалсафасининг умумий вазифаси Худо моҳиятини турли
йўллар 
билан 
билишда 
муҳим 
диний-ақидавий 
тасаввурларни
мувофиқлаштириш орқали христианлик дунёқарашини шакллантириш эди.
Илоҳиётчиликдан фарқли ўлароқ бу фалсафа христианликнинг ҳаётий

---

54
тамойилларини ақлга мувофиқлигини ва фойдалилигини тушунишда
диндорларга ёрдам берди.
Академик фалсафа вакиллари билиш жараёнига ҳам эътибор
қаратдилар. Уларнинг фикрича, моддий ва маънавий дунё, ғайритабиий
дунё билан бирга бўлгандагина ҳақиқий билиш ҳисобланади. Билишни
улар эмпирик, рационал (ақлий) ва идеал (юксак орзу)ларга бўладилар.
Эмпирик билиш жуда чекланган, рационал-етарли эмас. Идеал билиш энг
асосий билиш ҳисобланади. Чунки, бунда оламни бошқарувчи мурувватли,
гўзал, мутлоқ юксак поғонадаги Худо ҳақиқати ҳақида умум тасаввур
шаклланади. Бунга фақат динга ишониш орқали эришилади.
Онтологияда Худо борлиғи, дунё ва инсоннинг илоҳий келиб
чиқишига марказий ўрин ажратилади. Академик фалсафа бўйича, рационал
билиш учун космологик, идеологик, психологик, онтологик, ахлоқийлик
етарли эмас. Фақат улар Иисус Христос ҳақидаги тасаввурлар билан
қўшилгандагина тўлиқ бўлади.
Академик 
фалсафа 
вакиллари 
христианлик 
ахлоқи 
ва
антропологияси масаласига ҳам эътибор қаратдилар. Бу муаммо
М.М.Тарлев (1867-1934), В.И.Несмелев (1863-1920)ларнинг асарларида
кенг ёритилди.
М.М.Тарлев ўз асарларида диний фалсафани христианлик ахлоқий
таълимотининг юксак шакли деган тасаввурни илгари сурди. Унингча,
христианлик фалсафаси – ҳаёт фалсафасининг бир қисмидир. Бу фикрни
В.И.Несмелев давом эттириб бир муҳим масалани илгари суради, яъни у
инсоннинг ўзи нима, унинг дунёдаги реал тутган ўрни қандай, қандай
тамойиллар билан ўзининг ҳаёт тарзини шакллантириши керак деган
саволларни қўйди. Бу масалаларнинг ечимига Несмелев фикрича, фақат
маънавий тажрибани ташкил қилувчи христианлик таълимотини билиш
орқали етишиш мумкин.
В.И.Несмелевнинг ахлоқий фалсафасида христианлик онтологиясига
ҳам аҳамият берилган. Бундаги асосий тамойил инсоннинг ҳақиқий ва
идеал ҳаёти муносабати масаласидир. Инсон табиат қонунлари билан
боғлиқ дунёдаги оддий мавжудот ҳисобланади. Инсоннинг субстанционал
шахсга айланиши фақат диннинг идеал турмуши орқали бўлади.
Шундай қилиб, академик фалсафа вакиллари православ фалсафасини
христианлик диний таълимотининг асосий тамойилларига асосланиб,
унинг дунёқарашлик (идеал), ахлоқий, антропологик ва бошқа
жиҳатларини таҳлил қилдилар.