Diktantlar

Áshkaralanǵan jin
(Gúrriń)

Kók eginniń basına kóshiwimiz kerek eken. Ótken kúni túnde basqarma májilisi máseleni solay sheshipti. Azanǵı chaydı iship bolıp apam úy jıǵıwǵa kiristi de aǵam kórpe-tósekti buwa basladı. Eki-úsh saattan keyin awıldan tórt shaqırımday qashıqlıqtaǵı “Amanqul oydaǵı” kók eginniń basına jol tarttıq.

Ol bir mıń toǵız júz qırq ekinshi jıldıń arjaǵında ótip ketti. Gáp bunda emes. Gáp biziń apam menen aǵamdı qorqıtqan mına waqıyada.
Kóship kelip aǵam toǵaydıń ortasındaǵı eginniń basınan jurt qırshıdı. Apam úydi tikti. Arbakesh jigitler de jumıslarǵa kómek berdi. Kún batqanda úyge kirdik. Panıs shıra jaǵıldı. Daladaǵı jer oshaqqa apam qazan asıp, awqat pisirdi. Biraq men awqatqa qaramay uyqılap qaldım…
Qanday da bir sebep penen oyanıp kettim. Tún jarpı eken. Aǵam zarlanıp álle nárseni oqıp otır.
-Apa! Ne boldı, ne ózi?-dep sorayman.
Oyanǵanımdı sezgen apam, jalma-jan meni bawırına basadı. Júregi dúrsildep soǵıp tur.
Qarasam, esiktiń ishi bosaǵasında shútik shıraǵa usap gúńgirt-aqshıl jińishke ot janıp tur eken.
-Apa jinniń otı ma?-dedim. Sıbırlanıwı menen apam “awa”-dedi.
Sóytip aǵam qanshama álle nárseni zarlanıp oqısa da ottı óshire almadı.
Bunnan keyin ákem panıs shıranı jaǵıp edi, bosaǵadaǵı jinniń otı joq boldı da ketti. Usı waqıtta tań da atıp kiyatır eken.
Aǵam menen apam dárriw úydi qaytadan jıǵıp, eginniń basqa bir mushınan jurt qırshıp, úydi soǵan tikti. Sóytip eki kúnnen beri sol “jinniń” sebebinen úy jıǵıp, onı tasıw, taǵı úy tigiw menen aǵamnıń da, apamnıń da silesi qatıp sharshadı.
Kún batardıń aldında jańa qonıstıń dógeregine kóz jiberip qarap tursam, kiyatırǵan kóp balalardı kórdim. Bular awıldaǵı orta mekteptiń 8-klass oqıwshıları eken. Olar úsh kúnlik sayaxatqa shıǵıp sonnan qaytıptı. Ximbiologiya múǵallimi Ábdikarimov ekskursovod eken.
“Bizler ótken túni “jin” kórdik”,-dep álle qanday jańalıq iretinde balalarǵa sóylep berip edim, bári kúldi, múǵallim “júr barıp kóreyik”,-dep baslap ketti. Olar barıp biziń dáslepki jurtımızdı, ásirese “jin”niń turǵan jerin qazdı hám batıl bolıp qalǵan qoyımshılıq ekenin anıqladıq. Apam sonda:
-Sorım qursın, áwliede shıraq janadı degen usı ma?-dep soradı.
-Awa, adamnıń súeginde fosfor degen gaz boladı, sol túnniń qarańǵısında ot sıyaqlı jıltırap janıp turǵanday bolıp kórinedi,-dedi múǵallim.
-Fosfor temasın ótkenimizde túnde áwliege barıp tájiriybe jasap kórdik ǵoy,-desti balalar da jabırlasıp.
Ákemniń inanǵısı kelgen joq edi, múǵallim biziń aǵamdı ábden isendirgisi kelip, hámmesi sol kúni biziń úyge qonıp qaldı hám arnawlı tájiriybe ótkerdi. Túnde ol biziń aǵama qolındaǵı fosforlı saatın kórsetip te túsindirdi. (Gúrriń, 370 sóz).

Bayan jobası:

1. 
   Bala tún jarpında oyanıp neni kóredi?
   
2. 
   Balanıń apası menen aǵası neden qorıqtı?
   
3. 
   Sayaxatqa shıqqan balalar qanday tájiriybe ótkergen?
   
4. 
   Múǵallim balanıń ákesin qalay isendirdi?
   

Á. Paxratdinov. Gúrrińler hám povestler. Nókis, “Bilim”, 2012, 6-10-betler. “Jılqımannıń gápi” gúrriń.