Diktantlar

Tóbesi tesilgen shápki
(Gúrriń)

Meniń kúshli ármanın – mıltıq atıp kórmek. Aqırayaǵında onı-iydirip kóndirdim. Ol mıltıǵın asınıp, izine ózinen eki-úsh jas kishi inisin ertip keldi. Sonnan úshewimiz dáryanı jaǵalap, toǵay betke áste-aqırın tartıp otırdıq.

Boyanlıq, kebirlik, aqbaslıq, sheńgelliklerdi titinip aralap júrmiz. Jolıń bolmasa qıyın eken, ya aldımızdan ya qaptaldan bir de qoyan shıqpadı, bir de súylin ushpadı.
Arǵı bası “Tókpe”ni aylanıp, shóllep-sharshap, izinde dárya shıǵanaǵındaǵı shatlı toǵayǵa qaytıp keldik.
-Qoy bolmadı, qaytayıq,-dedim men úmitim úzilip. – Ash boldım.
-Seniń pisiń qurıytuǵın boldı,-dedi erik kóleńkesinde dem alıp otırǵanda ol. – Eń bolmaǵanda saǵan bir iret mıltıq attırıp kórseteyin degen oyım bar edi. Biraq, sen qorqıp júrme.
-Nege?
-Men bayqap júrmen, sen mıltıq kóshken gezde dárhal kózińdi jumasań. Qorqasań. Mergenniń júregi aybatlı, qolı mıqlı, iyni quwatlı bolmaǵı tiyis.
-Olay bolmasa ne qıladı?
-Mıltıq tebedi. Ushıp túseseń. Ekinshi iret mıltıq uslamaytuǵın bolasań. Júregiń dawamaydı.
-Qorqıta bermey áwele attırıp kórset!
-Ájaǵa sóytse!-dedi inisi de meni jaqlap. – Azannan beri izimizge erip júr. Dostıńnıń kewili bir oqqa turmayma?
-Bizler ushıp baratırǵan ańdı qalpaqtay ushıramız,-dedi dostım. –Áy, sennen mergen shıqpaydı. Mázi háweslikten ne payda?!
-Pańqıldap kettiń dá! Úyrekti zorǵa atıp júrip.
-Ne básiń bar. Qane, ne tigeseń?!
-Hesh zat tigiwdiń keregi joq. Mergen bolsań, qáne, men bas kiyimimdi hawaǵa zıńǵıtaman. Soǵan tiygizip kór. Tiygize almaysań!
-Nan jegennen ańsat. Tóbesin tesip túsiremen. Biraq, sen bas kiyimsiz qalasań! Áke-shesheń urısadı.
-Al tiygize almasań attırasań ba?
-Yaqshı, yaqshı tap tiygizsem de attıraman.
Men kúshimniń jetkeninshe shápkini hawalatıp ılaqtırdım. Ol pátpálek kibi ushıp qalqıp ketti. Sonıń arasınsha mıltıq gúrpildep atıldı da shápki anaday jerdegi jantaq ústine tóńkerilip tústi.
Shápkimniń tóbesi oyıq-oyıq tesik, tap ilip alar jeri qalmaǵan. Mayda pıtıra tiyip tesip kete bergen.
-Basıńa kiyip kór,-dedi dostımnıń inisi-jarasarmeken?
Negizine ekewi de shápkime oq tiygenin sezip, bilip turǵan eken. Men shápkini basıma kiydim. Ekewi qosılıp ishek-silesi qatıp kúlip jiberdi.
-Nege kúlesiz?-dedim tisim ǵıshırlap ashıwlanıp. – Kúlgendey ne bolıp qaldı?
-Áne, áne, shashıńa qara, shashıńa. Túrtiyip shıǵıp tur. Túrtiyip. Shápkiniń saw jeri qalmaptı.
-Áy, máyli,-dedim olarǵa qaray juwırıp. – Qáne, mıltıqtı oqla. Maǵan ber. Ózimniń shápkimdi ózim atıp kóremen. Tiygize alar ma ekenmen, joq pa?!
Ol jullıǵı shıqqan shápkini aspanǵa ılaqtırdı. Men attım. Sonnan shápkini awdarıp-tóńkerip kórip atırmız, meniń oǵımnıń tiygen belgisi joq. Darımay ketipti.
-Mine, mine tiyipti,-dedi dostım bir waqıtta. –Eń shetine tiygen. –Ol shápki tısınıń bir mushındaǵı jırtılǵan jerdi kórsetti. –Túpálám, bir pıtıra jalap ótipti. Jalǵıizı… Endigári pútin tiygizetuǵın bolasań. Durıs, birinshide qıyın. (Gúrriń, 383 sóz).

Bayan jobası:

1. 
   Balalar toǵayǵa ne ushın baradı?
   
2. 
   Mıltıq atıwdıń qásietleri qalayınsha túsindirildi?
   
3. 
   Shápkini ne ushın ılaqtırdı, ol qanday ahwalǵa tústi?
   
4. 
   Balanıń shápkini atıwı.
   

Tırnalar kiyatır (Povestler hám gúrrińler). Nókis, “Qaraqalpaqstan”. 1993. B. Ádilov. “Shıǵarma” (Gúrriń). 58-61-betler.