Diktantlar

Hákim-Ulıqpan
(Ertek)

H’akim-Ulıqpan patshaǵa jaman atlı bolıp zindanǵa taslanıp, ústin taqtalap jer etip jibergen eken. Bir neshe jıllar ótkennen soń ol patsha ólip, ornına basqa patsha bolıptı. Bir kúni jańadan bolǵan patshanıń tamaǵına súek ketipti. Táwip qoymay qaratıptı. Hesh kim dawasın tappaptı. Sol elde bir bilgir adam bar eken, sonı shaqırtıp aldırıptı sonda ol adam:

-Bunnan bir neshe jıl burın Hákim-Ulıqpan degen adam ótip edi. Sol kisi bolǵanda bul keselińniń dawasın tabar edi, biraq onı tawıp alıw qıyınlaw ǵoy,-depti.
Sonda patsha:
-Haw, aǵa, nege qıyınlaw boladı?-depti.
-Ol adamdı sizden burınǵı patsha, jerdiń astına kómip, ústin jer etip jiberip edi. Sonı tawıp alıw qıyındaǵı,-deydi.
Patsha erteńine barlıq xalqın jıynap, Hákim-Ulıqpandi izlewge tapsıradı. Onı izlep júrse, bir jerden kishkene oyıq tabıladı. Sonı keńeytip qarasa, Hákim-Ulıqpan zindanda jatır eken. Jańaǵı bilgir adam tesikke basın tıǵıp: “Ulıqpan” depti. Hesh ses shıqpaptı. Úshke deyin baqırıptı, hesh ses esitilmepti. Sonnan soń: “Ulıqpan qorıqpay-aq qoy. Saǵan ǵazap qılǵan patsha óldi. Onnan beri biraz jıl ótti. Ornına basqa adam patsha boldı. Tazadan bolǵan patshanıń tamaǵına súek ketip, seni tawıp alıw ushın xalqın jıynap izlep atır” dep qattı baqırıptı. Sol waqıtta zindannan: “Janım bar, tirimen, biraq hálsizben. Olay bolsa, patshamızǵa aytıp barıń, bizdi shıǵarıp alsın”,-degen saza esitiledi. Patsha bul xabardı esitkennen keyin Hákim Ulıqpandı dárhal shıǵarıp aldırtadı. Hákim-Ulıqpan bes-altı kún patshanıń sarayında boladı. Sonnan keyin:
-Patshamızdıń tamaǵına súek ketip edi. Onıń halı qıyın, sonı qaraysız,-deydi wázirler. Sonda Hákim-Ulıqpan:
-Men 30 kún dem alayın, jerdiń háwiri urıp ketken eken,-deydi. Ulıqpan 30 kún dem aladı. Onnan soń táwir bolıp, patshanı qarawǵa kirisedi. Ulıqpan patshaǵa aytadı:
-Siziń dártińızge dawam sol nárse, balańızdı tóbeńizge qoyıp shalamız,-onnan basqa em joq,-deydi, patsha balasın óltiriwge narazı boladı. Sonnan keyin Hákim-Ulıqpan patshanıń wázirlerin ońasha shıǵarıp alıp: “Patshanıń balasın shalmaymız, patshanı hár túrli sózler menen qayıl qılıńızlar. Men balasın aldına ákelemen de, art jaǵına shıǵarıp, bir serkeni shalamız”,-deydi. Wázirler patshaǵa:
-Patshayım, xalıq siziń tilegińizde, bir balańnıń qanınan keshińiz, basqa hayal alıp balalı bolarsız,-dep ótinish etip patshanı kóndiredi.
Balanı eki jigit patshanıń aldınan ókirtip alıp ótip, sırtina aylana bergende, ákelip qoyǵan serkeni shalıp jiberedi.
Patsha “Wah, baladan ayrıldım”,-dep jıǵıladı. Kúyinip, qıynalǵan patshanıń awzınan “wah” degende tamaǵınan súek, anaday jerge “tors” etip túsedi. Patsha es-aqılınan ayrılıp, talıp qaladı. Es-aqılın jıynaǵannan soń xalıq kelip, “balańız tirı dep súyinshi soraydı. Patsha aman-saw qalǵanına toy-tamashalar berip, Hákim-Ulıqpandı qattı sıylaydı. (Ertek, 387 sóz)

Bayan jobası:

1. 
   Patsha Hákim-Ulıqpandı zindannan ne ushın shıǵarıp aladı?
   
2. 
   Patsha qanday kesellik penen awıradı?
   
3. 
   Hákim-Ulıqpan patshanıńkeselin emlewge neni buyıradı?
   
4. 
   Patshanıń balası qalayınsha aman qaladı?
   

Qaraqalpaq folklorı. Kóp tomlıq. 2-tom. Nókis, “Qaraqalpaqstan” baspası, 1977, “Adamnıń ómiri”(Ertek), 291-292-betler.