Diktantlar

Jılqımannıń gápi
(Gúrriń)

Avgust ayınıń aqırı edi, Tóre túbek degen úlken bir keń jatqan oy jer qamıslıq. Biziń kolxozdıń 200 den kóbirek jılqıları sol oyda jasaydı. Kúni-túni sol jerde jayıladı. Ol jaq-bul jaǵı 15-20 kilometrlik jer. Ol territoriyada kóp rayonlardıń qaramal fermaları da bar. Biraq, bir tınısh jeri, ol jerde jolbarıs, qasqır joq. Basqa jabayı haywanlar jılqını ala almaydı. Bizler eki jılqıman bir dóńge qos soǵıp qoyǵanbız. Ol jerde súyir shıbınlar kóp. Jazda peshexana qurıp qostan sırtqa shıǵıp jatamız.

Sol avgust aylarınıń sońǵı kúnleri edi, qasımdaǵı járdemshim de Shımbayda bir jieni toy berip, soǵan sorap ketip edi. Dalada peshexanada jatır edim, awır jatarda, gúwildegen bir túrli ses keldi. Ne ekenligin bilmey, ádep jatqan ornımda jatıp tıńlap jattım. Soń ol ses kúsheyip baratırǵannan keyin jatqan ornımnan turıp, peshexanadan shıǵıp bılay-bılay qaradım. Tún bolsa tastay qarańǵı. Biraq kún jıllı. Bir waqıtlarda jılqılar da shuwlasıp, kisnese basladı. Jılqılardıń tınıshsızlanǵanlıǵın bilip, men nede bolsa, bir bále bolǵanlıǵın sezdim. Atqa erdi saldım. Bizler minip júretuǵın atlar hámme waqıtlarda qasımızda qazıqta baylawlı tayar turadı. Atqa erdi basıp dárhal jılqılarıma qaray shaptım. Jılqılar toparlasıp, uylıǵısıp, qolaysızlanıp atır. Bunı kórip men bar dawısım menen túnde bir ózim: Ne boldı-há?!-Ne boldı?!-dep dawrıqtı salıp atırman. Kóp keshikpey-aq ayaqtıń astına suw kelip qaldı. Men de Ámiwdáryadan jıqqın ketkenligin sol waqıtlarda bildim. Kúni menengi ana shuwlaǵan jaman sesler, basıp kiyatırǵan suwdıń sesti eken. Bunı kórip jılqılardı dárriw dóńge qaray aydadım. Olar da tap adamlarday úlken bir dóńge jıynala basladı. Tań atıp, jarıq túskennen soń belgili boldı, kók qalay kók teńiz qılıp jer jáhándi suw basıp ketipti.
Suw degen túni menen Tóre túbekti alıp ketken. Tereńligi shama menen 40-50 metrden kóp. Usınday qıynalıwlar menen tústiń aldına deyin kolxozdıń barlıq jılqıların jaqın-jaqın tórt tóbeshikke jıynadım. Nede bolsa, názerimiz elge qaray awılǵa qarap tartpasaq bolajaq emes. Men ortadaǵı tóbeshikke jıynalǵan jılqılardan eki bie, eki ayǵırdıń moynına arqandı baylap, ózim tartıp ǵıyquwlap júriń dep suwǵa túsip aldıǵa qarap júze basladım. Júz metrdey besew bolıp, tereń suwda júzdik, qarap turman atlar hesh suwǵa ózlerin urmaydı. Biraq, bizlerge qarap, olar sizler qayda ketip baratırsızlar degendey etip kisnesip, oqıranıp, toparlasıp, tınıshsızlanıp atır. Túsindim. Olar suwǵa túseyin dese, ushı qıyırı joq kók teńizden qorqıp tur. Burınları olar bunday suwdı kórmegen. Bizlerge hesh jılqı ermedi. Sonnan soń eki bie, eki ayǵırdı suwǵa taslap, ózim jáne jılqılarǵa kettim. Júzip kelip olardı urıp suwǵa aydap túsirdim. (Gúrriń, 379 sóz)

Bayan jobası:

1. 
   Jılqılardıń jaylawında qanday waqıya júz berdi?
   
2. 
   Suw jıqqını qanday jaǵdayǵa alıp keledi?
   
3. 
   Jılqılardı qutqarıw ushın qanday ilaj islendi?
   

Á. Atajanov. Pátpelektey pálpellegen dostım-ay! (Gúrrińler). Nókis, “Qaraqalpaqstan”, 1994. “Tóbesi tesilgen shápki” (Gúrriń).