Diktantlar

9-klass ushın bayan tekstleri

K. Allambergenov. “Quslar qaytqan kún”, Nókis, 1995, 39-40-betler.

Qus haqqında ertek
(Ertek)

Bir bar eken, bir joq eken. Bir elde, bir patshalıqta bir bala bolǵan. Ol sonıńday sulıw - kózlerinen gáwharday nur shashırap turǵan. Biraqta balanıń hesh bir dostı bolmaptı. Nelikten de balalar onıń menen doslasıwdı xosh kórmeydi. Buǵan balanıń qattı ızası kelip, dos izlew ushın el aralap ketedi.

Anda-mında baradı. Bala hesh jerden dos tappaydı. “Dos bolayıq” dep jalınǵan balaları:
-Sen jalqawsań, sıpayı sulıwsań,-dep ermekleydi. Bala buǵan ashıwlanıp, olpı-solpı kiyinip, tuwılǵan awılınan rawana boladı. Bir bayterektiń qasına jaqınlay bergende, onı ájayıp qus toqtatıp:
-Háy bala, sen dos izlep júrseń be?-dep soraydı.
-Awa…
-Olay bolsa, ekewimiz dos bolayıq. Biraq, men seniń aldıńa bir neshe shártler qoyaman. Sonı orınlawıń kerek,-deydi qus.
Bala birden quwanıp ketedi. Dárhal onıń menen dos bolıwǵa bel baylaydı.
Dos bolsań, shártlerińniń bárin ayt, orınlayman,-deydi.
Birinshiden,-deydi qus: - maǵan shertegińniń tóbesinen jaqsılap uya soǵıp bereseń. Ekinshiden, mudamı bir-birewimizge ǵamxor bolayıq.
Bala kelisedi. Sóytip qustı úyine alıp qaytadı.
Balanıń úlken baǵı bar edi. Onda túrli-túrli gúller hám miyweler ósedi. Miyweleri shiyrin. Mine, usı miywelerdi jep bala ház etip júrer eken. Qońsı balalardıń kózin qızdırıp, olarǵa nárse jegizbeydi eken. Usını túsingendey jaqın jerdegi qurtlardıń hámmesi balanıń baǵına hújim jasaptı. Baǵdıń shaqaları kem-kem quwray baslaptı. Bala tereń oyǵa shúmipti. Aqırı hesh nárseniń esabın tappay:
-Endi ne islewim kerek?-dep qus dostına oylasıptı.
-Qorıqpa, dostım,-dep jubatadı qus, - men ózim járdem etemen.
Haqıyqatında da, qus solay etedi. Qanatınan bir dana párdi julıp aladı da balaǵa “má tutandır” deydi.
Demniń arasında tıp-tınıq aspandı, quslar qaplap ketedi. Olar bári baǵqa kelip, bir zamattıń arasında qurtlardı nabıt etedi.
Aradan kóp waqıt ótpey-aq balanıń baǵı qaytadan jasaradı. Endi balanıń kewli kóterińki. Talabı qıdırıw boladı.
Kúnlerdiń kúninde qus qattı awıradı. Palapanlarına azıq ákelip beriwge de halı kelmeydi. Palapanlar bolsa azannan keshke deyin uyasında shırıldap turadı. Biraq bala buǵan heshbir járdem bermeydi.
Qustıń jılan degen ata dushpanı bar edi. Mine, usı payıt jılanǵa oń tústi. Sóytip kúnde qustıń bir palapanın ákete beretuǵındı shıǵardı. Bala bunı sezse de járdem bermeydi. Qaytama basqa jaqqa qashıp ketedi. Aqır ayaǵında qustıń palapanları jılanǵa jem bolıp, ol uyasında jalǵız ózi qaladı. Awır qayǵıǵa duwshar bolǵan ana qus buǵan shıdamay balaǵa ókpelep, alıs jaqlarǵa ushıp ketedi.
Jıllar ótedi. Biraq sol ketisten qus qaytıp kelmeydi. Balanıń baǵı zimistanlıqqa aylanadı. Miyweler tawsılıp, aǵashlar quwrap qaladı. (Ertek, 370 sóz).

Bayan jobası:

1. 
   Balanıń dos izlewi.
   
2. 
   Qustıń shártleri hám onıń menen doslasıwı.
   
3. 
   Balanıń baǵına qurtlardıń túsiwi.
   
4. 
   Qustıń balaǵa islegen járdemi.
   
5. 
   Qustıń awırıp qalıwı.
   
6. 
   Balanıń qus dostına járdem bermewi.
   
7. 
   Qustıń palapanlarınan ayrılıwı.
   
8. 
   Baǵdıń zimistanǵa aylanıwı.
   

Jaslar hawazı-94. Avtorlar jámááti. (Gúrrińler hám novellalar). Nókis, “Qaraqalpaqstan”, 1995. 13-14-betler. Meńlibay Ábilov “Bes bahası” gúrriń.
“Bes” bahası