Diktantlar

Shıǵarma
(Gúrriń)

Awıl ishi búgin ayrıqsha ózgerip ketken sıyaqlı. Bar gózallıǵı menen kóz tartqan. Tábiyat ta búgin Jeńis kúni ekenligin ózlerinshe sezinetuǵ’n sıyaqlı.

Balalar da kewilli. Awıl sırtındaǵı kók-kómbek shópliktiń ústine jata kettik. Búgin Jeńis kúni.
-Múǵallimniń tapsırmasın ne isleymiz?
-“Jeńis kúni haqqında shıǵarma jazıp kelińler” degen be?
-Awa.
-Ne jazsaq eken?-Hámme únsiz qaldıq. Balalardıń hámmesi búgingi jazılatuǵın shıǵarma haqqında oylanıp ketti.
Bir gezde:
-Aysha kempirdiń nanı ne degen mazalı!-dep birew únsizlikti buzdı. Jalt qaradıq. Erpolat uyalıp tómen qaradı. Bayqamay aytıp qoysa kerek. Sol-aq eken, kóz aldımızǵa mayǵa pisken ıssı shelpek elesledi… Jutınıp qoydıq.
-Kettik,-dedi Fazıl.
-Qayaqqa?
-Aysha kempirdi Jeńis kúni menen qutlıqlaymız.
Aysha kempirdiń eki balası, kúewi urısta erlik penen qaza tapqan. Onnan berli kóp jıllar ótse de, ol umıta alatuǵın emes. Jıl sayın Jeńis kúni mayǵa shelpek pisirip, úyme-úy úlestirip shıǵadı.
-Ura!
-Kettik! Shelpek jeymiz!
Ornımızdan ushıp turdıq. Biraq… Erpolat hámmesin buzıp jiberdi.
-Men barmayman. Sizler bara berińler. Bıltırǵıdan elege shekem uyalaman,-dedi ol.
-Oh, yadımızdan shıǵıp ta ketipti-aw.
Ol bıltır bolǵan edi. Aysha kempirdiń erik baǵı bar edi. Awıldaǵı jalǵız baǵ. Ǵarrısı baǵman kisi bolǵan deydi. Aysha kempir erikler ábden pisti-aw degen gezde, awıldaǵı úylerge úlestirip bere baslaydı. Awılda hesh úy qurı qalmaydı. Hátteki, tuw alıslardan kelip aladı.
Sonıń menen ne kerek, bir kúni erik baǵqa urlıqqa túsetuǵın boldıq. Kún ıssı. Tús te boldı. Tap bir ákemizdiń baǵında júrgendeymiz. Hátteki, birewler erik aǵashınıń basına da shıǵıp alǵan. Eteklerimiz qıp-qızıl erikke endi ǵana tola baslap edi.
-Áy, júwernemekler…
Aysha kempirdiń ashshı dawısı esitildi.
Tım-tıraqay qasha jóneldik. Awıl shetine shıqqan soń barıp, dem aldıq. Qarasaq, Erpolat joq. Ol erik aǵashınan túsip úlgere almay qalıptı.
Álbette, bizlerdi uslap bergen – Erpolat.
Aysha kempir sol kúni ızalanıp jıladı. Biz qattı ayadıq.
-Ne de bolsa, barayıq,-dedi Quwatbay. Búgin Jeńis kúni ǵoy. Ol hámmesin de keshiredi.
Únsiz ornımızdan turdıq.
Kempir háwlide gúybeńlep, bir deńe islep júr eken. Qolında bel.
-Sálem berdik, apa! – Dawısımız qosılıp shıqtı.
Aysha kempir bizlerge jalt burıldı. –Á, keldińler me?-dep kúlimsiredi. –Ishkerileńler.
Biraq, bizler ishke kirmedik. Bilekti túrip jiberip, jumısların pitkerip tasladıq.
Aysha kempir quwanıp qaldı. Aldımızǵa mayǵa pisirilgen mazalı shelpekti úyip tasladı.
-Jeńler, jeńler, qaraqlarım. – Ol arıq qolları menen nanlardı bizge qaray ısırdı.
Úyden kewilli shıqtıq. Kempir bizdi shıǵarıp saldı.
-Bılay etemiz,-dedi Fazıl. – Kún sayın oǵan barıp, járdemlesip turamız.
-Yaqshı,-dedik bir awızdan.
-Erteń múǵallim urısatuǵın boldı-aw,-dep uwayımladı, Erpolat. Múǵallimniń “Jeńis kúni haqqında shıǵarma jazıp kelesizler” degeni sonda barıp esimizge tústi.
-Tap bar ǵoy, búgingi waqıyalardı jazamız,-dedi Fazıl. (Gúrriń, 382 sóz).

Bayan jobası:

1. 
   Múǵallim balalarǵa qanday tapsırma bergen edi?
   
2. 
   Balalar ne sebep Aysha kempirdiń úyine barmaqshı boldı?
   
3. 
   Balalardı Aysha kempir qalay kútip aldı?
   
4. 
   Balalar kempirge qanday járdem berdi?
   
5. 
   Balalar qanday sheshimge keldi hám shıǵarmaǵa nelerdi jazbaqshı boldı?
   

Qaraqalpaq folklorı. Kóp tomlıq. 2-tom. Nókis, “Qaraqalpaqstan” baspası, 1977, “Tabılmas doslıq” (Ertek), 83-85-betler.