Dene tarbiya met



Download 1,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/63
Sana22.02.2022
Hajmi1,16 Mb.
#82508
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   63
Bog'liq
dene tarbiya met



6. Умумий урта таълимнинг Давлат таълим стандарти ва у=ув дастури. «Шар=» нашриети матбаа 
концерни бош тахририяти, Ташкент 1990 
7. Абдумаликов Р., Юнусов Т Т ва бош=алар «Узбекстонда жисмоний тарбия таълимининг 
ривожланиши», методик тавсиянома., Т., УзДЖТИнаш., 1992. 
8.Саркизов-Сиразини И.Н. «Тан сищатлик»-туман бойлик»., Т., «Медицина» 1966. 
9. Ражабов С.Р. «Педогогические иследования и пропаганда педогических иследования и 
пропаганда педогогических знаний»., Т., «У=итувчи»., 1977. 
10. Рищсиев О.А., «Абу Али ибн Сино о роли физических упражнений в сохраниний здоровья 
человека» Т., «У=итувчи» 1972. 
11. Кошбахтиев.И.А., «Основы оздоровительной физкультуры молодежи»., 1994 
1\. Турсунов У. «Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси»., у=ув =улланмаси, +у=он., 1992. 
12. Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси-дарслик «У=итувчи» 1967. 
14. Советская система физического воспитания., гл.ред., Г.И.Кукушкин и др., М., ФиС., 1975. 
15. Основи методики физическога воспитания школьников., Б.Н.Минаев, Б.М.Шиян., М., 
«Просвешение»., 19щ9. 
16. Теория и методика физическога воспитания учебник, 1-том, под ред А Д Новикова, Л П 
Матвеева, изд ФиС, М., 1967 
17. Теория и методика физическога воспитания., Изд \-е, исправленное и дополненное., Под общ, 
ред, док, пед, наук., проф., Л П Матвеев и проф А Д Новиков, М., ФиС, 19ы6 
18. Теория и методика физического воспитания., учеб. Пос-е., под, ред Б М Шиян, М., 
«Просвешение» 1977. 
19. Очерки по теории физической культуры., под, общ ред Л П Матвеева ФиС 1984 
20. Матвеев Л П. Теория и методика физической культуры., учеб для инст. ФК., М., 1991 
21. Усмонходжаев Т С., Ходжаев Ф., Бошлан\иш синфларда жисмоний тарбия., у=ув =улланмаси, 
Т., У=итувчи, 1996.
22. Абдуллаев А «Жисмоний тарбия воситалари» у=ув =улланмаси, Фар\она 199 
23. Абдуллаев А., Хонкелдиев Ш. Жисмоний маданият назарияси ва методикаси
Тошкент., Ўзбекистон Давлат жисмоний маданият институти, 2005 йил - 300 б.
24. Ливицский А.Н Мактабгача ёшдаги болаларни жисмоний маданият назарияси ва 
методикаси Тошкент: 1995 йил - 500 б.
25. Саломов Р.С. Спорт машғулотнинг назарий асослари – Тошкент., Ўзбекистон Давлат 
жисмоний маданият институти, 2005 йил - 238 б.


уйинчилар \алабага эришиш учун бир неча щаракат фаолиятидан, =олаверса, турлича аралаш 
шаклдаги фаолиятлардан фойдаланадилар. Буларнинг барчаси уйинчилар организмига комплексли 
таъсирни таъминлайди. 
6. Купинча уйинчиларнинг узаро муносабати =андайдир бир предмет (масалан, туп, 
байро=лар ва бош=алар) ор=али амалга оширилади. 
Мазмуни ва характеристикасининг бойлигига кура уйин методи щаракат малакалари ва 
сифатларини комплексли оивожлантириш учун, щаракат координациясини такомиллаштириш 
учун, бирданига йул-йулакай пайдо булган вазифаларни ечаолиш =ис=а фурсатда лозим булган 
иш темпига кира олиш имкониятларини вужудга келтира олади. Бу метод ор=али таълимнинг 
самарадорлигини ани=лаш ва умумий жисмоний тайергарлик даражасини ошириш учун восита 
сифатида фойдаланиш щам мумкин. 
Уйиндан ту\ри фойдаланиш асосида коллективизм рущи, фаоллик, ташаббускорлик, 
=ур=маслик (ботирлик) =атьийятлилик ва онгли интизомни тарбиялаш пухталик билан амлга 
оширилади ва унинг натижаси таълим жараенида я==ол намоен булиши амалиетда исботланган. 
Уйин методининг буш томони щам йу= эмас. Таълим жараенида ундан янги, айни=са, =ийин 
щаракат техникасига эга булагн фаолият малакасини шакллантиришда фойдаланишнинг самарси 
камро=дир. 
Мусоба=а методи мусоба=алашиш куч синашишнинг купгина характерли белгиларини, 
аломатларини узида акс эттириб, куч синашиш (мусоба=а) жисмоний маш=лар билан 
шу\улланишнинг алощида у=увчилар стимул берувчи бир шаклларидандир. Мусоба=а-мусоба=а 
методинин нисбатан ани= фар=ланиб турган ифодаси саналади. Шунинг учун щам мусоба=а 
методи щар =андай жисмоний маш=ни мусоба=а предмети =илиб, маш\улотларда кенг шаклда 
=улланиши мумкин. Масалан, жисмоний тарбия дарсининг бошланишидан олдинги у=увчилар 
сарфланишидан тортиб то у=увчилар залдан чи=ип кергунларича, мусоба=а методини =уллаш 
ундан фойдаланиш мумкин. 
+айд =илинганидек, бу метод уйин методи билан умумий экани эътиборга молик. Биро= 
уларнинг бир-биридна принципиал фар=и бор. Бу фар= шундай иборатки уйин методида у=итиш 
сюжетли характерда олиб борилади. Мусоба=а методида бу щолат йу= булиб, щаракат 
фаолиятини бажариш жараени тулалигича унинг мазмунига буйсундирилган булади. 
Мусоба=а методининг характерли белгилари. 
1. У еки бу щаракат фаолиятида фаолиятни вазифага буйсундириш олдиндан белгиланган, 
урганилган =оидалар билан мувофи= булади. Бундай вазифалар у=увчилар ижодий активлигини 
стимулловчи факторлар булиб, уларнинг тайергарлигини бащолашнинг ва та==ослашнинг 
улчовидир. 
2. Биринчилик, ю=ори спорт натижаси учун жисмоний ва психологик =увватни максимал 
намоен =илиш. Мусоба=алашиш методи натижасида организмнинг функционал имкониятларини 
тула очиш учун шароит яратилади. 
2. У=увчиларнинг узлари учун белгиланган нагрузкаларини бош=ариш имкониятларининг 
чегараланганлиги. Уз навбатида, бу метод у=увчилардан щаракат фаолиятини бажариш давомида 
вужудга келган вазифаларни бажаришда щал =илишда узига хос муста=иллик талаб =илади. 
Шунингдек 
мусоба=а 
методи 
нисбатан 
щаракат 
фаолиятини 
такомиллаштиришда 
самаралиро=дир, лекин улар бирламчи узлаштиришда кутилган самарани бермаслиги мумкин. 
Мусоба=а методи щаракат сифатларини деярли ю=ори даражада ривожланганлигини талаб 
=илади, айни=са уларни комплексли намоен =илишда бу методга эхтиеж ута ю=оридир.
Фойдаланилган адабиетлар 
1. Узбекстонда жисмоний тарбия ва спортни янада ривожлантириш чора тадбирлари ту\рисида, 
Вазирлар махакамасининг 1990 йил27 майдаги 271 сонли =арори. 
2. Узбекстон Республикаси жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш давлат дастури 
Консенцияси. Вазирлар махкамасининг 1990 йил 27 майдаги
2. Каримов И.А. «Узбекстон келажаги буюк давлат» Т., Узбекстон1992 
4. Каримов И.А. «Биздан озод ва обод Ватан =олсин» Т., Узбекистон 
5. Каримов И.А. «Баркамол авлод орзуси», «Шар=» нашриети-матбаа концерии бош тащририяти, 
Тошкент 1990 


шароитда ишлаб чи=арган узининг юри-туриши, щул=и чегарасидан чи=майдиган узига хос 
элементларнинг моделидир (Н.И.Понамеров, 1970). 
Уйинда шартли равишда бутун бир щаетий ситуация уз ифодасини топиши мумкин. 
(масалан, уйинларда та=лид =илиш), инсон щаракат фаолиятининг айримлари турмуш, мещнат, 
мудофа фаолияти щарактеридаги щаракатлар булиб, уларда асосан одамлар орасидаги узаро 
муносабат моделининг мавжудлилиги етади. 
Уйин тарихан вужудга жамият ходисаси булиб, одамларнинг щарбий ва мещнат фаолияти 
асосида пайдо булган ва у инсон щаетининг моддий ва ижтомоий шароитлари билан белгиланади. 
Уйин щаетий реалликни акс эттиради ва бир ва=тнинг узида узининг соф шартли =онунларига 
буйсунади. У бизни ураб олган борли=ни узгартиришни назарда тутмайди, лекин инсонни ижодий 
мещнатга тайерловчи шарт сифатида инсон маданиятининг мущим манбан ролини уйнайди. 
Шунга бо\ли= щолда уйин =уйидаги хизматларни бажаради тайерлов (инсонни жисмоний ва 
рущий кучларни такомиллаштириш, социал фаоллик ва ижодкорликни тарбиялайди) ва кунгил 
очиш, муносабатларини, шунингдек, уларни ураб олган мущит орасидаги муносабатларни 
шакиллантиради. Бу каби асосий хизматлар уйинларнинг йуналиши ва мазмунини белгилайди. 
Жисмоний тарбиядаги барча уйинларнинг асолсий мазмунини инсонни жисман камолотга 
эриштиришга имконият яратувчи щаракат фаолиятлари ташкил этади. Уйинлар щамда гимнастика 
спорт туризмдаги фар=ни куп щолда шартли деб тан олишимиз лозим, бу шартлар турларнинг 
ривожланиш меъерига кура янада я==ол куринади. Уйинга конкрет щаракат фаолиятлари тизими 
деб =араш зурур, улар белгиланган =оидалар рамкасида бажарилади ва метод сифатида жисмоний 
маш= характерига =арамай, турлича педогогик вазифаларни щал этиши мумкин. 
Уйинлар метод тарзида фа=ат умумий =абул =илинганларидек амалга оширилмайди. Уйин 
методи воситалари ва уларнинг шаклига кура расмий уйиноарга нисбатан деярли кенг дарснинг 
щамма =исмларини уйинларсиз утказиш мумкин (то==а саещат уийни). Мувозанат са=лаш 
маш=ини бадараетиб туси=лардан ошиши еки чу=урликлар сутидан утиш тарзидаги уйинлардан 
фойдаланиш мумкин. 
+ у й и д а г а л а р н и у й и н м е т о д и н и н г х а р а к т е р л и б е л г и л а р и д е б = а 
р а ш м у м к и н. 
1. Уйин щолатида ра=иблик ва эмоционаллик элементларини ани= ифодалаш. Уйин методи 
инсонлар орасидаги энг =ийин муносабатларни юзага чи=ариши имконни беради. Хатто югуриш 
мусоба=аси шароитида =атнашувчилар орасида шунчалар куп =иррали щолатлар вужудга 
келадики, лекин у икки уйинчи уртасидаги пайдо булган щолатлардан анча оз булади. Шу билан 
бо\ли= 
щолда 
уйин 
методини 
уйинчилар 
орасидаги 
муносабатларни 
=атъиян 
регламентлаштиришни талаб =илади. 
2 .Щаракат фаолиятини бажариш давомида шароитнинг узгарувчанлиги. Бунинг натижасида 
уйинчилар пайдо буладиган вазифаларни щал =илишнинг турли-туман усулларига эга булиши 
керак, уларда шаклланган малакалар узгарувчан шароитда мосланувчанлиги ва эгилувчанлиги 
билан ажралиб туриши лозим. 
2. Щаракат фаолиятидаги ижодий ташаббус (инициатив) ларга ю=ори талаблар =уйиш. Уйин 
щолатининг узгарувчанлиги жисмоний маш=ларнинг натижа берадиганларини танлашни ва 
муста=илликни фаолро= намоен =илиш талабини =уяди. 
4. Щаракат фаолияти ва нагрузка характеридаги =атъий регламентлаштириш нинг йу=лиги. 
У=увчилар махсус еки шартли (соддалаштирилган, мураккаблаштирилган) =оидалар чегарасида 
пайдо булган щаракат фаолияти вазифаларини щал =илиш учун узлари самарали щисобланган 
щаракат фаолиятларидан фойдаланишлари мумкин. Бунда у=увчига тушаетган нагрузка 
тулалигича унинг уйинда бажараетган функцияси фаолро= бажарилиши ва олдиндан белгиланган 
шароити (уйиндан фойдаланиш методи давомийлиги, уйинчилар сони, уйин мазумни ва 
бош=аларга бо\ли=.Янги щаракат фаолиятларини урганиш учун уйин методидан фойдаланилса, 
шундай щолларда реглементлаштириш даражаси ошади. Масалан, уйинр методи билан ар=онга уч 
усул билан тирмашиб чи=ишнинг бирор-бир элементини урганаетиган булсак, осилиб турганда 
ое=ларни тиззадан букиб олдинга йи\иш (кутариш) ни-ургатишни уйин чу=урлик устидан осилиб 
турган катанга учиб утиш уйинини =уллаш билан олиб бриш мумкин. 
5. Уйин фаолияти вазифаларани биалн мувофи= щаракат фаолиятлари ва сифатларининг 
комплекс намоен =илиниши. Жисмоний тарбияда уйинлар =андайдир махсус харакатлар 
фаолиятидан иборат эмас. +ойдадаги каби уларда уз шаклининг табиийлиги билан ажралиб 
турабиган щаракат фаолиятлари учрайди (югуриш, сакраш ва щ.к). Айтарли купчилик уйинларда 


вужудга келади. Йулланма берувчи маш=лар тугалланган шаклда ва у=у=вчилар кучига яраша 
булиши керак. Щаракат фаолиятини булакларга булиш характери йулланма берувчи маш=лар 
сони, уларнинг навбати-у=итишнинг индивидуал шароитига =араб =уллаш учун у=итувчи 
томондан ани=ланади. Щар бир маш=ни =уллашнинг давомийлиги (узунлиги) унинг =ийинлиги ва 
ащамияти шунингдек, у=увчилар тайергарлиги даражасига бо\ли=. 
Йулланма берувчи маш=ларни шартли равишда икки куринишда тасаввур =илиш мумкин. 
1), бир бутун щаракатдан ажратилган =исмлар еки бутун щаракат лекин улардан деталларни 
ажратиб олингани билан, бундай щолатда фаолиятининг =исми щеч =андай =ушимчасиз соф 
щолда тавсия =илинган, хусусий щодиса сифатида =исмларга булиш узлаштираетган щаракат 
фаолияти техникасини ажратишдир. 
\) йулланма берувчи маш=нинг бош=а куриниши узлаштирилаетган фаолиятнинг 
белгиланган структурасини тузиш учун =улланилиши мумкин булган шаклидир. 
+исмларга булиб узлаштиришнинг педогогик афзаллиги =уйидагилардан иборат. 
Бу методда щаракат фаолиятини узлаштириш жараени енгиллашади. У=увчи мулжалланган 
ма=садга аста-секинлик билан, хусусий тажрибаларни туплаш ор=али келади ва улардан зурур 
булган щаракат фаолияти шаклланади. Ди==ат бутун щаракат актидаги щар =айси деталнинг 
ролини тушунган щолда бир жойга тупланади, щар бир да=и=а эсда =олади-буларнинг щаммаси 
айрим булакаларни пухта узлаштиришга утади, таълимнинг-у=итишнинг муддати =ис=аради. 
Айрим щолларда методнинг самардорлиги, энг аввало, маш=нинг сифатига бо\ли= булади, баъзан 
щаракат маданиятининг ошиши билан кузга ташланади. Йулланма берувчи маш=ларнинг 
куплигидан дарслар нисбатан турли туман булиб, таълим жараени =изи=арли утади. 
Щаракат малакаларини =исмларга ажратиш ор=али тупланган катта щаракат хащираси 
вазифаларини муваффа=иятли щал =илишга ердам беради ва шу\улланувчилар щаракат 
тажрибасини бойитади. 
Булакларга ажратиб у=итиш методи йу=отилган малакаларини тезда тикланишга таъсир 
курсатади. Координация жищатидан ута =ийин маш=ларни узлаштиришда бу методни бащоси 
йу=. Керак булганда айрим бу\инларга, ажратиб олинган мускул гурущларига алощида таъсир 
этиш имкони ю=ори булади. 
Леикн саводсизларча =исмларга ажратиш ундан келиб чи==ан щолда фав=улодда танланган 
йулланма берувчи маш=лар, улардан ноту\ри фойдаланиш щаракат малакасининг шаклланиш 
жараенига ута салбий таъсир курсатиши мумкин. 
Щаракатни тула узлаштириш методи щаракат фаолиятини таълимнинг якуний вазифасида 
нимадан иборат булса, шунга я=ин куринишда узлаштиришни назарда тутади. 
Бу метод щар =андай щаракат актини у=итишнинг якуний этапида булакларга ажратиб 
у=итиш методидан сунг =улланилади. Жисмоний маш= техникасини такомиллаштириш уни тула 
бажариш ор=али амалга оширилади. Тула узлаштириш щаракат фаолиятини бажариб куриш, 
синаш (опробирование) энг =улай усулдир. Аксарият щаракат фаолиятлари шунчалар соддаки, 
уларни булакларга ажратиб у=итиш ва=тни бещуда сарфлаш демакдир, шунинг учун щаракат 
щолатини тула ургатиш амалиетда купро= =улланилади. Айрим щаракат фаолиятларини биз щали 
илмий равишда булакларга ажрата олмаймиз, шунингдек узини тула о=лаган йулланма берувчи 
маш=лар тизимини ишлай олганимизча йу=. 
+исман регламентлаштирилган маш= методи. Кузда тутилган вазифани бажариш учун 
у=увчиларга фаолиятни нисбатан эркин танлашга йул =уяди. Бу методдан, =оида буйича 
такомиллаштириш этапда фойдаланилади, бунда у=увчи етарли даражадаги билим ва бажара 
олишга эга булганлиги щисобга олинади. 
Бу гурущгача кирувчи уйин ва мусоба=а методлари турли белгиларга эга булиб туриб, битта 
умумийлиги мавжуд, уларни =уллашда доимо у=увчилар орасида ра=обат (бир-бирини ма\луб 
=илиш) щиссиети устун булади, у=увчиларда уз кучини, уеки бу фаолиятни бажаришда 
устунлигини исботлаш учун интилиш юзага чи=ади. 
Уйин методи жисмоний тарбиядаги уйинларнинг купчилик белгиларини мужассамланган. 
Дарсликнинг «жисмоний маш=ларнинг педогогик кклассификацияси» булимида уйин жисмоний 
маш= щарактеридаги тизим тарзида, яъни жисмоний тарбия воситаси куринишида берилган. 
Лекин жисмоний тарбияда уйинлар таълим ва тарбиянинг самарали методи сифатида щам мавжуд 
булиши мумкин. Шу сабабли уйин методининг табиатини уйин мощиятини очиш ор=алигина 
тушуниш мумкин холос. 
Уйиннинг мощиятини урганишнинг нисбатан переспектив йуналиши методлаштириш 
назарияси щисобланади. Шунга мувофи=, уйинлар инсоннинг олдиндан белгиланган щаетий 


ердаги белгилар, байро=чалар, уло=тириш ва щ к. Кенг тар=ала бошлаган электрон овозли 
етакчилар, автоматлаштирилган мулжаллар (мишеньлар) зудлик ахборот берувчи махсус 
=урилмалар таълис жараенининг самарадорлигига таъсир курсотмо=да. 

Download 1,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   63




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish