=илишга щаракат =илмайди, ди==ат-эътиборини щаракатнинг таш=и томонига =аратилади холос,
бу эса, уз навбатида, психик жараенларнинг активлигини пасайтиради,
фикрлашнинг бир
томонлама булишига олиб келади.
Щаракат фаолиятининг у=итувчи (еки у=увчи) томонидан намойиш =илиниши жисмоний
тарбия таълимнинг кенг тар=алган методларидан щисобланади.
Та=лид =илишда у=увчининг онги унга кузгазмали сингдирилганини =абул =илиб олиб
тащлил =ила =обилиятига бо\ли=. Агар у=увчи курган щаракат актини тащлил =ила олса ва у
шунга ургатилган булса, унда та=лид =илиш у=увчини билими узлаштириш =обилиятини усиши
учун самарали усуллардан бирига айланади. У=увчининг сузсиз та=лид =илиш кургуни бажар
принципи асосида та=лид =илиш, курганини тушунмай у ща=ида фикрламай манти=сиз
такрорлашга айлантириб =уяди. Натижада у=увчи у=итувчиси кургастганини куркурона
бажарадиган щаракат фаолиятларининг асосий =онуниятлари маъносини англаймайдиган
ижрочиларига айлантириб =уяди.
Та=лид =илиш асосан у=увчининг еши ва тайергарлиги даражсига бо\ли=. Кичик мактаб
ешидаги болаларда та=лид =илишга интилиш, синчковлиги =изи=увчанлиги ор=али содир булади
(асосан катталарга ухшашга уриниш), катта мактаб ешидаги болаларда щаракат фаолиятига онгли
муносабатда булиб, тушунган щолда щаракат техникасини осонро= ва тезро= эгаллашга интилиш
асосида содир булади.
Та=лид =илишнинг самарадорлиги турт факторига бо\ли=.
1) у=увчиларнинг та=лид =илишга тайерлиги яъни уларнинг тайергарлиги даражасининг
та=лид =илинадиган объектнинг =ийинчилигига мувофи=лиги,
шунга кура, жисмоний маш=
ижроси =ийинлиги шундай булиши керакки, уни эгаллаш учун у=увчилар фа=ат максимал
зури=иш намоен =илиш ор=алигина эришишлари лозим.
\) у=увчиларнинг та=лид объекти ща=идаги тасаввурларини тулалиги
\) та=лиднинг таълимга хос туб мативининг мощияти даражасига айлантиришга имкон
берадиган =изи=иш сабабини у=увчида уй\отиш
4) у=увчини та=лидга хощиши, яъни кузатаетганини актив такрорлаш ( В В Белинович
195щ)
Жисмоний маш=ни курсатиш учун =уйиладиган йарим методик талаблар
а) курсатиш доимо суздан фойдаланиш билан олиб борилиши лозим, бу урганилаетган
щаракат фаолиятини ижодий такрорлашга имконият очади
б) курсатиш пайитида у=увчиларнинг у=итувчининг эмоционал щолатига та=лид =илишини
эътибордан четда =олдирмаслик лозим. Чунки бу узлаштирилаетган фаолиятга ва таълим
жараенига муносабатнинг шаклланишида мущим ащамият касб этади.
Курсатишнинг м а з м у н и н и у = и т и ш в а з и ф а л а р и м а з м у н и г а мувофи=лиги.
а) биринчи курсатишда узлаштирилаетган жисмоний маш= техникаси ща=ида тула тасаввур
щосил =илиниши, ундан сунг курсатилганни у=увчи
такрорлай олиши мумкин булса, курса-ю
бажара олмаса таълим жараенидан кузланган самарага эришиш мумкин булмай =олади
б) щаракат фаолиятини =андай =илиб эгаллаш, урганиш кераклигини курсатиш талаб
этилса, техника ижроси курсатувда индиви дуаллаштирилиши, спорт мащоратининг ю=ори
бос=ичини ифодалайдиган булиши лозим.
В) =ачонки, у=увчи ди==атни алощида щаракатларга ва акцентлаштирилган зури=ишларга
=аратиш лозим булиб =олса, курсатишда айнан уша жойлари такрорий, ур\у бериб,
секинлаштирилиб намойиш =илинади, ани= булмаган, палапартиш курсаткишларга йул
=уймаслиги лозим, чунки у у=увчилар томонидан намуна сифатида =абул =илиниши мумкин.
Жисмоний маш=ни у=увчи томондан курсатишга =уйидаги щолларда рухсат берилиши
мумкин.
а) у=итувчи саломатлиги емонлиги туфайли щаракат фаолиятини курсата олмаса,
б) курсатишда у=итувчи но=улай щолатда имкони булмай =олган
щолатда турганда
масалан, боши ерга =араб еки ор=асига =араб =олса)
в) у=увчида у=итувчи щаракатни бутунлай бажариб булмайди деган фикр тула онгига
сингиб =олганини курган та=дирда уни йу=отиш учун,
г) у=увчи мисолида бола ижросини индивидуаллашган техникасини намойишкорона
бажариш керак булиб =олган та=дирда.
Курсатишда у=итувчи шундай низомга риоя =илиши керакки, у барча у=увчиларга
ращбарлик =илаолсин (ю=ориро=да туриб бутун синфни назоратда тутиш), у=увчиларга эса
маш=ни купро= ен томондан куриш тузилиши ва бажарилиши кургазмали тарзда (масалан, ен
Умумий педогогика жараенида суздан доимо фойдаланилади. Жисмоний тарбия жараенида уни
=уллаш узига хос мазмуни ва услубий хусусиятлари билан ажралиб туради.
А й т и б б е р и ш (щикоя) у=увчи фаолиятини уйин тарзида ташкиллаш учун купинча у=итувчи
томонидан =улланилади.
С у з д а и ф о д а л а ш-бу щаракат фаолияти хусусида тасаввур =илиш усули булиб, фаолиятнинг
характерли белгилари саналади, суз ор=али нима =илиш лозимлиги тушунтирилиб нима сабабдан
айнан шундай =илиш зарурлиги айтилади. Ундан дастлабки-бирлмачи тушунча щосил =илиш еки
энг содда щаракатларни узлаштиришда у=увчининг щаракат тажрибаси ва билимидан
фойдаланишда =улланилади.
Т у ш у н т и р и ш щаракат фаолиятларига онгли муносабатнинг мущим усулларидан бири булиб,
у асосий нима учун деган саволга жавоб беради.
С у щ б а т бир томондан, фаолликни оширади, уз фикрини айтиш малакасини шакиллантиради,
бош=а томндан у=итувчига уз у=увчиларнинг билиш, бажарилган ишни бащолаш учун ердам
беради. Сущбат фа=ат у=итувчининг у=увчиларга берган саволлари ва уларга у=увчиларнинг
жавоблари еки уз дуне =арашларини эркин гапириб бериш, уртага ташлаш тарзида амалга
оширилади.
М у щ о к а м а сущбатдан фа=ат бирор вазифани бажариладиган сунг утказилиши билан вар=
=илади. Мущокама у=итувчилар иштироки билан утказилса
бир тмонлама булиши-агар у
=уитувчи тмонидан утказилса, икки томонлама булиши мумкин.
Т о п ш и р и = дарс олдидан вазифа =уйиш еки дарс давомида хусусий вазифа =уйишни назарда
тутади. Вазифанинг биринчи шакли шу билан характерланадики, у=итувчи вазифа бажаришнинг
барча усулларини тушунтиради. У=увчиларга талаб =илинганларни фа=ат бажариш вазифаси
=олади холос. Иккинчи шакли у=увчилар учун нисбатан =ийинро= булиб улар у=итувчидан
вазифани фа=ат ифода тарзида оладилар, уни щал =илиш, ечишни муста=ил =илдиришга мажбур
буладилар.
Бащолаш щаракат фаолиятининг бажарилиш тащлили натижасидир.
К у р с а т м а =ис=алиги билан ажралиб туради ва сузсиз бажаришни талаб =илади. Бу у=увчи
ди==атини фа=ат вазифани бажариш лозимлиги ва бир ва=тнинг узида уни бажариш
мумкинлигига =аратади, у=увчи ишончини ошириш учун хизмат =илади. Курсатма ор=али у=увчи
вазифани щал этишнинг ани= мулжалини шунингдек щеч бир асослашсиз хатоларни тузатиш
усулларини олади.
К о м а н д а жисмоний тарбия жараенидаги хусусий ва энг тар=алган суздан фойдаланиш методи.
У фаолиятни сузсиз бажариш, щаракатни тугатиш еки темпни узгартириш буйру\и шаклидир.
Сафдаги командалар (армияда дарсда ва бош=а маш\улотларда =абул =илинган) махсус
хакамликдаги репликка (суз ташлаш) лар, старт олиш командалари ва бош=алар. Мактабгача
ешдаги болаларда командалар =улланилмайди. Кичик мактаб ешдаги болаларда эса командалар
чекланган булади. Командаларнинг самарадорлигига сузни зарур ур\у билан талаффуз эта билиш,
нут= ва у=увчилар щаракати ритмини щис =ила
олиш ва ривожлантириш, овоз тони ва кучини
узгартира олиш =обилияти, кадди =оматининг чиройлилиги, =улларнинг ифодали даражадаги
интизоми таъсир этадиган воситалардан саналади.
С а н о = керак булган щаракат темпини йулга =уйишда фойдаланилади. У бир неча усуллар
ор=али амалга оширилади. Овоз билан щисоблашиш (бир, икки, уч, турт), бир бу\инли сузлар
=ушиб санаш (бир икки нафас олинг ) ва нищоят, турли щил =ушиб санашлар, карсак, ритм билан
овоз бериш ва щ к.
Do'stlaringiz bilan baham: