Dehqonchilik ilmiy izlanish asoslari bilan fanidan ma’ruza ma'tinlari doc

 
 
14–Mavzu 
Almashlab ekish 
 
Reja: 
 
1. Almashlab ekish va uning ahamiyati 
1. Almashlab ekish va uning ahamiyati. 
2. Almashlab ekish turlari. 
3. Almashlab ekishni tuproq unumdorligiga ta’siri hamda 
almashlab ekish rotasiyasi va tizimlari. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

64 
 
Almashlab  ekish  deb,  ekinlarni  yillar  davomida  dalalar  bo’yicha  yuqori  agrotexnik 
sharoitda  tuproq  unumdorligini  yaxshilash  va  hosilni  oshirishni  ta’minlaydigan  to’g’ri 
navbatlab  ekishga  aytiladi.  Almashlab  ekishning  ahamiyati  shundaki,uning  tarkibidagi  ko’p 
yillik  o’tlar  o’zidan  keyin  yerda  ko’p  miqdorda  organik  moddalar  qoldiradi.  Shu  tufayli 
tuproqning strukturasi, suv-fizik xossalari, namlik sig’imi, zichligi, tuproqning oziq, issiqlik, 
havo rejimlari va mikroorganizmlar faoliyati yaxshilanadi. 
 
Almashlab  ekish  ta’sirida  tuproqda  turli  kasalliklar  va  hashoratlar  miqdori  keskin 
kamayadi. Faqat ekinlar navbatlashuvi ilmiy asosda tashkil etilib, joriy etilgandagina tuproq 
unumdorligini saqlash va oshirish mumkin. Maydon, kasalliklar manbai va begona o’tlardan 
tozalanadi,  hosildorligini  oshirish  bilan  chorvachilik  yem-hashak  bazasini  ko’tarishda  ham 
katta rol o’ynaydi. 
 
Bir  dalaning  o’zida  bitta  ekinning  uzoq  vaqt  eqilishi  surunkasiga  ekish  deyiladi. 
Xo’jalik maydonlarining ko’p qismida uzoq vaqt bitta ekinni eqilishi monokultura deyiladi. 
Ekinlar  o’zaro  navbatlashmasdan  bir  maydonda  uzluksiz  ekilaversa,  hosildorlikka  putur 
yetkazadigan  salbiy  oqibatlar  yuzaga  kela  boshlaydi,  ekinga  qanchalik  parvarish  berilsada 
hosildorlik  ko’tarilmasdan  pasaya  boradi.  Bunga  sabab,  o’simlikning  bir  tomonlama  tanlab 
oziqlanishi bo’lsa, unga o’ziga xos kasallik, zararkunanda va moslashgan begona o’tlar paydo 
bo’ladi.  
Tajriba ma’lumotlariga ko’ra, surunkasiga g’o’za ekilgan yerda vilt kasali 40-50% ni, 
almashlab ekilgan dalada esa 9% ni tashkil qilgan. Ma’lumki turli ekinlarning ildizi turlicha 
rivojlanadi. Shu tufayli ekinlar yerdan oziq elementlarni har-xil  o’zlashtiradi. Masalan. g’alla 
ekinlari  tuproqdan  ko’p  miqdorda  fosfor,  ildizmevalar  esa  kaliyni,  dukkaklilar  fosfor  va 
kaliyni, g’o’za esa azot va fosforni ko’p o’zlashtiradi. Shu tufayli tuproqqa surunkasiga bir xil 
ekin  ekish  oqibatida  oziq  moddalarning  bir  tomonlama  kamayish  jarayoni  sodir  bo’ladi. 
Bunday  jarayon  surunkali  davom  etishi  natijasida  tuproq  unumdorligi  keskin  pasayadi. 
Almashlab  ekish  natijasida  begona  o’tlar  miqdori  30-50%  gacha  kamayadi,  o’g’itlar 
samaradorligi  30-40%  oshadi,  har  bir  gektar  ekin  maydoniga  sarflanayotgan  suv  10-25% 
gacha  tejaladi.  Almashlab  ekish  ta’sirida  ko’p  yillik  yem-xashak  ekinlari  botqoqlanish  va 
sho’rlanish jarayoni ya’ni tuz to’planishini kamaytiradi, natijada ekinlarning hosildorligi 10-
35% gacha oshadi.