Ádebiyat -klàSLÀr ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan 4-basılımı NÓkis «bilim» 2019 p I k I r b I l d I r I w s h I l e r

QARAQALPAQTÍŃ NESI BAR?
Bizge analarımızdıń aq súti hám háyyiwi menen kirgen tómendegi 
qosıq qatarları bárqulla esimizde: «Úsh ay qawınım, úsh ay sawınım, 
úsh ay qabaǵım, úsh ay shabaǵım». Bunnan, álbette, qaraqalpaqlar «jazı 
menen qawın, gúzde qabaq, qısta shabaq, báhárde bolsa sawın sıyırdıń 
sútin iship kún kóredi» degen mánis shıqpaydı. Bul jerde diyqanlar 
egis jerlerin qısta suwǵarıp qoyadı, sebebi, báhárgi suwdıń qashan kele-
tuǵınlıǵı námálim degen gúdik bar. Bir waqıtları Qaraqalpaqstanǵa 
kelgen bashqurt xalıq shayırı Mustay Kárim diyqanlarımızdıń miynet-
keshligin kórip:
Bazı bir qoshjaqpas adamlar azanda turıp, bet-qolın juwıwǵa erinse, 
mına miynetkesh qaraqalpaq xalqı óziniń egislik jerlerin jılına tórt-bes 
márte shayıp suwǵaradı eken — degen edi.
Jáne bir rossiyalı miyman bolsa bıyılǵı qawın seyilindegi eliw jeti 
túrli qawınlardan tatıp kórip:
Bir waqıtları qaraqalpaq qawınlarınıń mazası tilińdi qaq jaradı degeni 
ıras eken, biraq usı shor topıraqtan usınday mazalı qawınlardıń pisip 
jetilisiwine hayran qalaman. Bizde de qawın-ǵarbızlar egiledi, biraq biz 
olarǵa kóbinese qumsheker sewip jeymiz, — degen edi.
Qaraqalpaqlar ázelden tuwrı sózli, aq kókirek jigerli xalıq. Onıń 
tariyxı ne bir biyik-biyik asırımlardan asıp, búgingi áwladlarınıń ármanı 
bolǵan ǵáresizlikke eriskennen keyin, zorlıqqa ushıraǵan tábiyat, bul

---

202
xalıqtıń kún kórisiniń aldanıshı bolǵan Aral teńizinen ayırǵanı menen, 
Allataala xalqımızdıń nesiybesin basqa tárepten berip atır. Ústirt hám 
Moynaq aymaqlarındaǵı neft-gaz kánleri, Qońırat soda zavodı, qurılısı 
baslanıw aldında turǵan «Surgul» gazoximya kompleksi, Qarataw kánleri, 
«Ushqudıq — Nókis» temir jolınıń iske túsiriliwi, «Ulli jipek jolı» nıń 
áhmiyetli bir bólegi bolǵan «Qońırat — Beynew» avtomagistralınıń tez 
pát penen júrgizilip atırǵan qurılısları, Nókis aeroportınıń xalıqaralıq 
áhmiyetke iye dárejege erisiwi menen dúnyanıń tórt tárepine ashılǵan 
hawa jolları xalqımızdıń keleshegi aydın ekenliginen dárek bermekte.