|
QÍYAL ATAWÍ
(poema)
I
«Bota kóz» kól aydın shalqar
Aydınında bultlar qalqar.
Shabaq shorshıp, oynar balıq,
Qus bazarı qaynar anıq!
Shaqıldısı maǵanalı,
Shaqıldasqan shaǵalalı,
Birqazanı salpı buǵaq,
Qalaq baslı ǵallıǵalaq,
Qayda bolsa qoltıq, tuyıq,
Qutanları keshken uyıq,
Digildesken digildikli,
Atawları jigildikli,
Kórgiń kelse úyrekli kól,
Taylarıńdı úyrette kel!
Kórgiń kelse jabayı ǵaz,
Asıq dostım ótpesin jaz.
Ján-jaǵında jıs toǵaylı, —
Ańnıń jayı, qustıń jayı!
Shaǵal, qasqır ulır bunnan,
Túlkilerde keler qumnan!
Payız izlep qalalılar,
«Mayopka!» dep aǵar bular!
Ańshıları mashin-mashin,
Tigip jatar palatkasın!
Talay ańlıp, talay bildik:
Máyek jıynar uya tintip;
Pisirip jer jaǵıp ottı,
Ákep isher bunda joqtı.
Túwesilse dúkan sorap,
Shawqımlasıp isher araq.
152
Japırısıp boyanlardı,
Úrkitedi qoyanlardı!
Dońizlarda qorqar bunnan,
Qasqır qashar shawqımınan!
Júrgen jeri wayran-jayran,
Atawlardı eter wayran!
Ańǵa, qusqa jawlar-solar,
Shabaqtı da awlar olar!
«Mıltıq» degen bále shıqtı,
Amonalı jáne shıqtı!
Qorıqlaydı usındaydan,
Álisher aǵay kól, toǵaydı,
Kók shápegi suslı tajdan!
Kim búldirse tábiyattı,
Jetip barar shawıp attı,
Íyıǵında qoshası bar,
«Ataman!» dep abay qılar.
Baxtiyarı, Ániyarı —
Egiz ulı-qos shınarı, —
Bir klasta «Aq úshkilde»,
Tálim alıp qaytar kúnde.
* * *
Gúz de qaytqan ...
Qutı qashqan ...
Qıs húkimin súrer qashshan!
Jaltıraydı aydında muz,
Qaltıraydı muzda qamıs.
Muzǵa sińgen jalǵız qoǵa-aw! –
Ushıp párlı jaydıń oǵı-aw!
— Bul ne dawıs, tańla, Ánwar?
Shaqırıwın qara, zańǵar! –
Egizekler túrdi qulaq,
Tıńǵan yańlı boldı bulaq,
Tıńǵan yańlı boldı nápes,
Bul dúnyada bolǵan ba ses?!
Pıshaq kesti tındı samal,
Sılt etpesten siresti tal!
153
Sılt etpesten qaldı Dúnya,
Bir jım-jırtlıq boldı biná!
«Ǵoqqo-ǵoq-ǵoo!...»
Taǵı birden,
Dúnya jańlap, tilge kirdi!
Jer-aspanǵa qańǵırıp ses,
Lappa basın tilkilep qamıs,
Gúńń-gúwwiń...
Qaq-qaq sótildi muz!
Alıp qashtı sesti samal!
Sıqır-sıqır,
Gúwledi tal!
Sharta ashtı kózin bulaq!
Shuwlar giya,
Shuwlap qulaq!
— Bax — baxtı-yar! Qora — az, ıra — as!
— Jin urdı ma! Netken qoraz?!!
Qoraz emes, qırıǵawıl-ǵo!
— Qoraz deymen. Pirǵawım bol!...
— Qoraz deymen!... Íraǵawın kó— ór!
— Tasla besti?!
— Ur shappattı!!! —
Qattı shaptı, shaptı qattı! —
Shat tırnayma-tırnay bersin!
Zuwlay bersin, zırlay bersin!
Qaldı papka, qaldı sharf!...
— Qora-azz!...
— Mákiye — en!...
— Usla barıp!...
Qoraz — qızıl. Mákiyen — shubar.
— Qaydan kelip qalǵan bular?!
— Sheshem betten joldı tawıp,
Kelgen shıǵar shubar tawıq!
Qorazı da ergen shıǵar,
Sheshem juwap bergen shıǵar!...
— Júr, uslayıq!... — Quwalastı!
Dúr — dúr ushtı qustıń haslı.
Qoraz dúrlep abay qılar,
154
Uslasın ba jabayılar!
— Ímırt bastı átiraptı,
Qaydan taptıq patırattı!...
— Qaytayıq dep ayttım saǵan!...
— Júr qaytayıq, joqlar aǵam!...
Juldız shıqtı...
Keldi úyge.
Mushın Galya tastay túygen!...
Áywan-jáywan,—
Ahwal shataq!—
Urı iyt kirip tókken qatıq!
Aqtarılǵan zerennen pal,
Súzbe qalta sırtta dal-dal!
Súr góshti de jep ketipti,
«Jersiz endi...!» dep ketipti!
Jalanıptı qazan-tabaq,
Qańırap atır máyek qabaq,
Sıpıradaǵı undı shashqan,
Un — un ayaq tórdi basqan!
Ǵayzalaptı qamırturısh...
Baslanbasa edi urıs!
Bir iyt emes, on iyt shıǵar!...
Bul pántińe qay iyt shıdar!...
...Sonsha jıyǵan máyekti aytsa!...
Principti — dáyekti aytsa:
Dáyegimiz joq bizlerdiń,
Baxtıyarǵa nege erdim!... —
Kewilsizlik erip ketken!...» —
Kewilsizlik enip ketken!
Buzawlar da emip ketken!
Sıyırlar da baylanbaptı!
Tawıqlar da túwellenbey,
Ílaq alǵan túwellenbey!
Qayda kelmek, bajban aǵay,
Tań atqansha qorır toǵay!
Ferma jaqtan harıp-sharshap,
Usı edi kelgeni tap!
Shıralar da jaǵalmaptı.
155
Bular úyden tabılmaptı.
Joymaqshı edi, qırmaqshı edi! —
Bir-bir mushtan urmaqshı edi! —
Galya apay áste-áste,
Ózin bastı qayttı páske:
— Jaǵday mınaw, hallar mınaw!
Naǵıp júrsiz, ballarım-aw?!
— Qızıq kórdik ataw jaqta!
— Ne qızıq ol qızıq joqta!
— Jabayı jup tawıq kórdik:
— Sestin tıńlap tawıp kórdik!
—Biri qızıl, biri shubar!...
— Sizlerdi jin urǵan shıǵar!
Isenimsiz ıras gápten,
Jalǵan gápte ziyat hátte!
«Jabayı iyt» dese, inan,
Asırandı bolmas jılan.
Jabayı — ǵaz, úyrek bolar,
Jaqsı bala ziyrek bolar!
Asırandı qus «tawıq» degen!
Qaysıń bunı tawıp kelgen?!
Kimge kerek gáp — usınday!
Jatıń, — dedi, — jabısıń da!...
Qáhár — qattı!
Olar jattı.
Kózlerinen ushtı uyqı,
Oylar qıynar uyqı — tuyqı;
«Sol tawıqdur shubar tawıq ...
Qalay kelgen joldı tawıp!...
Saǵınıshtan kúyip-janıp,
Izlep kelgen palapanın!
Izlep kelgen elesin de!
Qalǵan shıǵar jol esinde!
Bala dárti jaman shıǵar,
Bul dártke tek anań shıdar; ...»
«...Dalalarda ulır samal,
Toǵaylarda ulır saǵal!
Saǵal barıp almaymeken?!...
156
Tawıq grip bolmaymeken!...
Jumbaq sheship tappay atır ...
Tań da uzaq, atpay atır!
* * *
Tań da attı. Mine, klass.
Klasta tek Shariyar sırlas,
— Shariyar jora, tıńla, — dedi, —
Bilseń quwlıq qılma, — dedi, —
Shubar tawıq, bizler baqqan,
Atawın kak izlep tapqan?!
Qorazı júr qaptalında!
Qorasın bir baqladıń ba? —
Úyde shubar bar ma, joq pa?! —
Kim aparǵan ataw jaqqa?!
Taǵı urlıq qımappediń?!
— Sheshem shashın julmappedi?!
— Aytpa, — dedi Sháryar, — jalǵan!
Jalǵan gápler bizden qalǵan!
Keshte kórgen kózim,—dedi, —
Dán de bergen ózim!—dedi, —
Kim qorqadı abayıńnan!...
— Atawdaǵı jabayı ma?!
— Jabayıdur?! — dedi Ánwar.
— Jabayıdur?! — dedi Sháryar ...
— Aytayıq pa, aytpayıq pa?!
— Aytayıq-dá, aytayıq-dáá!!!
* * *
Shınlıq bazda sherek tıyın!
Shınlıqqa shek kelse qıyın!
Shır-pır Sháryar,
Baxtiyarda ne sın, sán bar!
Jurt isenbese paydası ne,
Úlken ermek solar, mine:
«Ertek toqı, búbúl!...» desip,
Qızlar kúldi-aw búlkildesip.
«Áwmeserdi tawıp kór!» dep,
Shıńǵıslar da etti ermek,
157
— Sen jabayı adam da tap!
Áliysherov, nervań shataq! –
Muǵallim de shayqadı-aw bas!
Duuw-duw kúldi, kúldi klass!
«Jetkinshekke» jazıw dárti, —
Baxtıyardıń, Ániwardıń,
Ábdimurat jezdesi edi,
Jılında bir gezlesedi.
Isleydi sol gazetada,
Oyı ozıq, dilwar adam.
Jurnalistten shayır bolıp,
Shıqqanıń kim bilmes onıń?!
Soǵan aytıp kórsin, qáne,
Jolın jańa taptı, áne!
Kele bersin, qáne May da ...
Bıyıl kelmey qalmagáy-dá!...
* * *
— «Uyalı ataw» — «Qıyal atawı», —
Qıs azıqqa zıyan, ataw!
Túnde qabaq tasırlaydı,
Úsh bala da másh urlaydı!
Boy júweri, jasımıqtı,
At jeminen jasırıptı.
Meyli, isenbe, meyliń, isen,
Ketip atır kise-kise!
Urlıqsız tún shende-shende,
Ketip atır jiydeden de!
Jigildik góy atawda bar,
Suwı da bar — jılımtıq qar.
Ataw degen shoq torańgıl,
Daraǵashqa kóp torańǵıl.
Saǵal mine almas oǵan,
Túlki ile almas, jo — ǵá!
Qala qayda, awıl uzaq! —
Kim quradı kelip duzaq?!.
... «Kóbi ketip, azı qaldı,
Qısı ketip, jazı qaldı!...»
158
* * *
— Oqıwshılıq sózim! — deydi, —
— Bular jalǵan bezildeydi!...
— Jabayı qus kóp — ǵo, Sháryar!...
Al, tawıqtan joq — ǵo, Ániwar!
— Joq, Baxtıyar, jabayısı!...
— Atawda ba-ar!!!
— Davay, usı,
Barayıq — dá, nesi qıyın?!
Kettik! — dedi vojatıyı.
Erip ketken eń sońǵı qar ...
Qarlıǵashın jollap báhár,
Qanatına eritken sáwir!...
Shaǵla, jıldıń, bóbek dáwiri!
— Náwbáhár-ǵo!!! Shertiń nama!!!
Barabanshı — Gúldirmama!... –
Shatınar — shatınar Aspan sesten!...
Pildey bultlar astan-kesten!...
«Shar-shar, shaw-shaw!...»
— Bul ne?!
— Nóse-er!
— Náwbáhár bul! —
Dushqa túser!...
Kók sókitti túrtip-túrtip,
Áne, jańa shıqtı búrtik!...
Shashıraydı bir altın shash! —
Jadıraydı kókten Quyash!
Nurdı emip otır bul sum, —
Keptirinip otır gúmgúm!...
Náwbáhárdiń aynası —
Ay! —
Túsip ketken kólge qalay?!
Do'stlaringiz bilan baham: | 
