Deb xom ashyo, material, yoqilgʻi, energiya va boshqa mahsulotlar ishlab chiqaruvchi yoki aholiga xizmat koʻrsatuvchi

Jahonning gaz sanoati. Gaz yoqilg’i va ximiya sanoati uchun xom ashyo hisoblanadi. Er 
yuzasidagi zaxirasi 180-200 trl.kub.m baholangan. Ko’p hollarda gaz asosan neft uchraydigan 
rayonlarda qazib olinadi. 

 
55

Gaz sanoati ahamiyati yoqilg’i balansida tutgan salmog’i bilan belgilanadi.  
G’arbiy yarim sharda gazning yirik zaxiralari AQSh, Kanada, Meksika, Venesuela, Argentina, 
Avstraliyada, Sharqiy yarim sharda esa Yaqin va O’rta Sharq rayonida, Jazoir, Niderlandiya, Buyuk 
Britaniya, Norvegiya, Ruminiya, Italiya, GFRda to’plangan. 
MDH davlatlariga Jahon gaz zapaslarining uchdan biri to’g’ri keladi. 1992 yilda kapitalistik 
mamlakatlarda 1285 mlrd.m
3
  gaz qazib olingan. Shu jumladan, AQShda - 510 mlrd.m
3
, Kanadada - 
110 mlrd.m
3
, Niderlandiyada - 75 mlrd.m
3
, GFRda - 15 mlrd. m
3 
tabiiy gaz qazib olingan. 
1993 yilda Rossiya hududida 640 mlrd.m
3
, Turkmanistonda 88 mlrd.m
3
,O’zbekistonda 45 
mlrd.m
3
, Ukrainada 25 mlrd.m
3
 gaz qazib olingan. 
Dunyoda gaz qazib olish bo’yicha birinchi o’nlikka kiruvchi davlatlar quyidagilar: Rossiya, 
AQSh, Kanada, Turkmaniston, Niderlandiya, Angliya, O’zbekistan, Indoneziya, Jazoir, Saudiya 
Arabistoni. 
Ko’mir sanoati. Tekshirilgan zahiralari 75 trillion tonna deb hisoblanadi. Er yuzasida ko’mir 
zahiralari, neft zahiralariga qaraganda ancha ko’p. Lekin bu zahiralar er yuzasida notekis 
joylashgan. Kapitalistik davlatlar orasida ko’mir zaxiralari va uni qazib chiqariish jihatidan, AQSh 
(1993 yil 945 mln.t), GFR (435 mln.t.), Buyuk Britaniya (90 mln.t.) alohida ajralib turadi. Dunyoda 
1950-1990 yillarda ko’mir qazib olish darajasi pasaymadi, balki yillar sayin o’sib bormoqda. 
Ko’mir sanoati Jahon energetikasida muhim tarmoq bo’lib kelmoqda. 
Er yuzasida tekshirilgan ko’mir zaxiralarining 40 foizi, qazib olinadigan ko’mirning 60 foizga 
yaqini sobiq MDH mamlakatlariga to’g’ri keladi. 
Ko’mir qazib oluvchi asosiy mamlakatlarga Xitoy (1 mlrd. t.dan ortiq) Rossiya (1993 yilda - 
400 mln.t.), Ukraina (165 mln.t.), Qozog’iston (165 mln.t.), Chexiya (106 mln.t.) kiradi