Deb xom ashyo, material, yoqilgʻi, energiya va boshqa mahsulotlar ishlab chiqaruvchi yoki aholiga xizmat koʻrsatuvchi

 
2. Sanoatning xalq xo’jaligidagi ahamiyati, uning rivojlanishi   va joylashishiga tasir 
ko’rsatuvchi omillar 
Sanoat-moddiy ishlab chiqarishning bosh tarmog’i hisoblanadi.  Er shari iqtisodiy faol 
aholisining 20%dan kamrog’i sanoatda, 60% qishloq xo’jaligida ishtirok etadi. 
Sanoatning rivojlanishi ko’p jihatdan xalq xo’jaligining boshqa tarmoqlarining rivojlanishini 
aniqlab beradi. 
Masalan, qishloq   xo’jaligining rivojlanishi ko’p  jihatdan  qishloq  xo’jalik mashinalari, 
mineral o’g’itlar, kimyoviy moddalar, yoqilg’i, qurilish materiallari bilan   taminlanishi bilan 
bog’liqdir. Chunki, sanoat:  
A) xalq xo’jaligining barcha tarmoqlari uchun ishlab chiqarish vositalarini, shu jumladan 
mehnat qurollarini ishlab chiqaradi.  
B) sanoat istemol mollarini ishlab chiqaradi. Shuning uchun  har bir mamlakatning iqtisodiy 
rivojlanishi sanoat darajasiga qarab aniqlanadi. 
Hozirgi vaqtda sodir bo’layotgan fan-texnika inqilobi ham birinchi navbatda  sanoat  ishlab  
chiqarishiga  bog’liqdir. Fan-texnika inqilobi ham sanoatning tarkibi va geografiyasini tez 
o’zgarishiga olib kelmoqda. 
Sanoat-ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqaruvchi va istemol buyumlarini ishlab 
chiqaruvchi tarmoqlarga bo’linadi. 
Shuningdek, sanoat quyidagi ikki katta tarmoqka bo’linadi: 
1) 
unduruvchi sanoat (tabiatdagi mavjud boyliklarni qazib oladi, tayyorlaydi; masalan: 
ko’mir, neft, metall rudasi, o’rmon, baliq ovlash va hokazo). 
2) 
ishlab chiqaruvchi sanoat, sanoatning o’zida undirilgan, qishloq xo’jaligida ishlab 
chiqarilgan moddiy resurslarni qayta ishlaydi. 
Hozirgi vaqtda rivojlangan mamlakatlarda unduruvchi sanoat salmog’i 10% ni, ishlab beruvchi 
sanoat-salmog’i esa 90%ni tashkil etadi. 
Jahon sanoatining turli mamlakatlarda rivojlanishiga va joylanishiga asosan quyidagi ikki omil 
hal qiluvchi tasir ko’rsatadi: 
1) 
tabiiy sharoit va tabiiy resurslar. 
2) 
ijtimoiy-iqtisodiy omillar. 
                               

  Ривожланган  мамлакатларда  ноишлаб  чиқариш  соҳасига  транспорт  ва  алоқа  тармоғи  киритилади.  Ундан  ташқри  ғарб 

терминологиясида  одатта  бирламчи  (қишлоқ  ва  ўрмон  хўжалиги,  балиқчилик),  иккиламчи  (саноат,  қурилиш)  ва  учламчи 
соҳаларга, яъни ноишлаб чиқариш соҳасига тааллуқли тармоқлар ажратилади.
 

 
Tabiiy sharoit va tabiiy resurslardan foydalanish hamisha ishlab chiqarish kuchlarining 

rivojlanish darajasi, fan va texnika taraqqiyotiga bog’liq bo’lib keladi. 
Jahon fani va texnikasining to’xtovsiz taraqqiyoti insonning tabiatdan foydalanish 
imkoniyatlarini oshirmoqda, ishlab chiqarish kuchlarini takomillashtirishga, uning tabiiy omillarga 
qaramligini kamaytirmoqda. Yadro, quyosh, qalqish energiyalaridan  foydalanishning keng yo’lga 
qo’yilishi natijasida sanoatning tabiiy energiya manbalariga bog’liq ravishda joylanishi barham 
topmoqda. Bu yo’nalishda fan-texnika inqilobining quyidagi yutuqlari ayniqsa katta ahamiyatga ega 
bo’moqda. 
Sanoatni joylashtirishda avvalo ishlab chiqarish xarajatlariga to’g’ridan-to’g’ri tasir 
ko’rsatuvchi tabiiy omillardan hom-ashyo bazalarining sharoitlari alohida ahamiyat kasb etadi. 
Bular: 
a) xom-ashyo manbalarining yaqinligi 
b) ularning boyligi 
v) sifati 
g) xom-ashyoning qiymati. 
Tabiiy omillarni sanoat geografiyasiga tasiri fan-texnika inqilobi yutuqlari asosida doimo 
kamayib bormoqda, lekin ularning tasiri hech qachon yuqolmaydi. U ishlab chiqarish kuchlarini 
rivojlanish darajasiga bog’liqdir.