Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Óndirislik táwekelshilik. Bunda firma mólsherlengen muǵdardaǵı hám gózlegen túrdegi tovarlardı islep shıǵara almay qaladı.

Kommerciyalıq táwekelshilik. Bunda firma ózi mólsherlengen muǵdarda hám jobalastırılǵan bahada hámde óz waqtında tovarlardı sata almay qaladı, nátiyjede onıń pul túsimleri gózlegenindey bolmaydı.

Finanslıq táwekelshilik. Bul gózlengen muǵdardaǵı paydanı almastan, belgilengen rentabellikke erise almay qalıwı yamasa payda ornına zıyan kóriwi.

Qadaǵalaw sorawları

1. 
   Biznes hám isbilermenlik xızmetiniń ulıwmalıq tárepleri hám ózgeshelikleri tiykarında Venna diagrammasın sızıń.
   
2. 
   Isbilermenlik xızmetiniń tiykarǵı belgilerin sanap beriń, olarǵa mısallar keltiriń.
   
3. 
   Isbilermenlik xızmetiniń rawajlanıw sharayatları nelerden ibarat?
   
4. 
   Isbilermenlik xızmetiniń tiykarǵı formaların sanań.
   
5. 
   Isbilermenlik xızmetinde innovaciyanıń áhmiyetin túsindiriń .
   
6. 
   Isbilermenlik xızmetinde marketing hám menedjmenttiń áhmiyetin túsindiriń
   
7. 
   Isbilermenlik kapitalına anıqlama beriń hám onıń quramın túsindiriń.
   
8. 
   Isbilermenlik kapitalınıń aylanısın túsindiriń.
   
9. 
   Tiykarǵı hám aylanıs kapitallarınıń ózgesheliklerin mısallarda túsindiriń.
   
10. 
    Isbilermenlik táwekelshiligi hám onı basqarıw haqqında túsinik beriń.
    
11. 
    Ózbekstanda kishi biznes hám jeke isbilermenliktiń rawajlanıwın mısallar járdeminde túsindiriń.
    

11. TEMA. KÁRXANA (FIRMA)SHÍǴÍNLARÍ HÁM PAYDASÍ

1. 
   lekciyanıń jobası:
   

1. 
   Óndiris shıġınlarınıń mazmunı, quramı hám túrleri
   
2. 
   Kárxananın pul túsimleri hám paydası
   

1. Óndiris shıǵınlarınıń mazmunı, quramı hám túrleri

Aldıńǵı temalarda kórip ótkenimizdey tovar satıp alıw processinde tutınıwshını eń dáslep tovardıń bahası hám paydalılıǵı qızıqtırsa, satıwshını óndiris shıǵınları tınıshsızlandıradı. Sebebi shıǵın óndiristiń kólemine tásir etiwshi baslı faktor esaplanadı. Sonlıqtan, firma tovardı qansha muǵdarda islep shıǵarıw haqqında qarar qabıl etiwden aldın shıǵınlardı analizlep alıwı tiyis. Shıǵınlar – bul jumsalǵan óndiris faktorları ushın tólem.
Firma shıǵınlarınıń ózine tán ózgesheligi sonnan ibarat, bul jerde qaplanatuǵın, yaǵnıy tovar hám xızmetler satılǵannan soń oǵan qaytıp pul formasında keletuǵın shıǵınlar háreket etedi. Firma tárepinen sarplaǵan shıǵın onıń óz jumısına qoyǵan kapitalı esaplanadı. Bul óndiris processinde aǵımdaǵı shıǵınlarǵa aylanadı. Demek, firma shıǵını, bul onıń kapitalınıń sarıplanıwı esaplanadı. Shıǵınsız dáramat alıp bolmaytuǵınlıǵı ekonomikanıń aksioması. Dáramat alıwı ushı n firma shıǵın sarıplayı zárúr, sebebi bul óndiris resursların talap etedi. Resurslar bolsa esheyin yamasa biypul emes, olardı tek bazar bahasında satıp alıw múmkin. Sonlıqtan qárejet sarıplaw firma ushın payda alıwdıń shártine aylanǵan. Firmaǵa qoyılǵan k apital óndiris processinde aǵımdaǵı, kúndelikli, aylıq hám jıllıq shıǵınlarǵa bólinedi.

Firma yamasa óndiris shıǵınları ( costs of firm) – bul tovar hám xızmetler jaratıw hám olardı satıw menen baylanıslı bolǵan qárejetler.

Káxana tárepinen óndiriske jumsalǵan barlıq shıǵılardıń puldaǵı kórinisi ónimniń ózine túser bahasın quraydı.
Óndiris shıǵınların túrli belgilerine qaray hár tárepleme toparlarǵa ajıratıw múmkin:

Shıǵınlardıń payda bolıw tarawına qaray: óndirislik shıǵınlar hám aylanıs shıǵınlarına bólinedi.

Tovarlardı óndiriw menen baylanıslı shıǵınlar óndirislik shıǵınlardı payda etedi. Firmanıń óndirislik shıǵınlarınıń quramına shiyki-zat, tiykarǵı hám járdemshi materiallar, janılǵı hám energiya qárejetleri, tiykarǵı kapitaldıń amortizaciyası, xızmet haqı, sociallıq qamsızlandırıw ajıratpaları, procent tólemleri hám basqalar kiredi.
Tovarlardı satıw processi menen baylanıslı bolǵan hám tovarlardı islep shıǵarıwshıdan tutınıwǵa jetkerip beriwge shekem sarplanatuǵın shıǵınlar aylanıs yamasa kommerciyalıq shıǵınlar dep júrgiziledi. Bul shıǵınlar eki toparǵa bólinedi: qosımsha aylanıs shıǵınları hám sap aylanıs shıǵınları. Qosımsha aylanıs shıǵınlarına tovarlardı oraw, qadaqlaw, sortlarǵa ajıratıw, transportqa júklew, túsiriw hám saqlaw shıǵınları kiredi. Bul shıǵınlar óndiris shıǵınlarınıń dawamı esaplanıp, tovardıń qunına kiredi hám onıń qunın joqarılatadı.
Sap aylanıs shıǵınları tovarlardı satıw menen baylanıslı bolıp, satıwshınıń xızmet haqısı, marketing (tutınıwshılardıń talabın úyreniw), reklama sıyaqlı shıǵınlardan ibarat boladı.

Resurslardı tartıw deregine qaray: sırtqı shıǵınlar hám ishki shıǵınlarǵa bólinedi.