Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Sırtqı shıǵınlar kárxana tárepinen zárúr resurs hám xızmetlerdi sırttan tólew tiykarında tartıw ushın sarplanǵan shıǵınları esaplanadı. Bul sh ıǵınlar resurslardı


sırttan tartıw nátiyjesinde júzege keledi. Sırtqı shıǵınlar tólew hújjetleri menen rásmiylestiriledi, sol sebepli bul shıǵınlar buxgalteriyalıq shıǵınlar dep te júrgiziledi.
Ishki shıǵınlar kárxananıń ózine tiyisli bolǵan resurslardan paydalanıwı menen baylanıslı shıǵınlar esaplanadı. Bunday shıǵınlarǵa tiykarǵı kapitaldıń amortizaciyası, ijara haqı, normadaǵı payda sıyaqlı shıǵınlar kiredi.

Óndiris kóleminiń ózgerisine tásir etiwine qaray: turaqlı shıǵınlar hám ózgermeli shıǵınlarǵa bólinedi.

Turaqlı shıǵınlar (FC - fixed costs). Bular sonday shıǵınlar, olardıń muǵdarı óndiris kóleminiń az yamasa kóp bolıwına qarap ózgermeydi, al shıǵınıń muǵdarı qanday bolsa, solayınsha qalaberedi.
Ózgermeli shıǵınlar (VC - variable costs). Bular sonday qárejetler, olardıń muǵdarı qansha ónim islep shıǵarılıwına qarap ózgerip turadı. Turaqlı ( FC - fixed costs) hám ózgermeli shıǵınlardıń ( VC - variable costs) qanday bolıwın sızılmada da kóriw múmkin (11.1-sızılma).
E



Shıǵınlar (C)
V S

A D
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Tovarlar muǵdarı (Q)
11.1-sızılma. Turaqlı hám ózgermeli shıǵınlar
(TFC – total fixed costs – jalpı turaqlı shıǵın, TVC – total variable costs – jalpı
ózgermeli shıǵın)
Sızılmada AVSD tórt múyeshlik turaqlı shıǵınnıń, VES úsh múyeshligi ózgermeli shıǵınlardıń jıljıwın bildiredi. Q – tovar muǵdarı dep alsaq, VE ózgermeli shıǵın, VS sızıǵı turaqlı shıǵın muǵdarı boladı. Ónim muǵdarı 1 den 10 ǵa shekem artıp barǵan, biraq VS sızıǵında hesh bir ózgeris bolmaǵan. Mine usı waqıtta VE sızıǵı tómennen joqarı qarap ósken. Yaǵnıy Q úlkeygen sayı n VC (ózgermeli shıǵın)da artıp barǵan. Turaqlı hám ózgermeli shıǵınlardı bir -birinen ajıratıw áhmiyetli, sebebi olar jámi shıǵınlardıń dinamikasına túrlishe tásir etedi. Turaqlı hám ózgermeli shıǵınlardıń jıyındısı jámi shıǵınlardı ( TC -total costs) payda etedi: TC = FC + VC_.
Firmanıń shıǵın sarıplaydan maqseti payda alıwdan ibarat. Sonlıqtan onı jámi shıǵınlardıń ózi emes, al olardıń ne beriwi kóbirek qızıqtıradı. Firma ushın bir tovardıń qanshaǵa túsiwi, ol satılǵanda qansha payda keliwi, tovarlar kóbeyttirilgende payda qanshaǵa artıwı áhmiyetli. Sol tárepi boyınsha ortasha shıǵınlar oǵada áhmiyetli boladı.