Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Jalpı usınıs túsinigi. Jalpı usınıstıń quramı hám oǵan tásir etiwshi

faktorlar

Jalpı usınıs (aggregate supply, AS) – bul mámlekette málim bir waqıtta bahalardıń málim bir dárejesinde islep shıǵarılıp, satıwǵa shıǵarılǵan barlıq tovarlar hám xızmetlerdiń muǵdarı. Bul bahalardıń túrlishe múmkin bolǵan ortasha bolǵan dárejesinde milliy óndiristiń bar bolǵan real kólemin kórsetedi. Ápiwayıraq etip aytqanda jalpı usınıs barlıq jeke usınıslardıń summası esaplanadı.


Jalpı usınıs hár qıylı islep shıǵarılǵan tutınıw tovarları hám xızmetlerden hámde investiciyalıq tovarlardan ibarat boladı. Bunnan tısqarı, jalpı usınısqa úy xojalıqlarınıń usınıs etetuǵın jumıs kúshi resursları da kiredi. Álbette, islep shıǵarılǵan hám satıwǵa mólsherlengen tutınıw tovarları hám xızmetleri de, sonday- aq, investiciyalıq tovarlardıń túrleri de oǵada kóp hám olar túrlishe. Biraq jalpı usınıs óziniń jámiyetlik zárúrli paydalılıǵı menen, yaǵnıy óziniń túrleri, muǵdarı hám sapası boyınsha hámde jámiyetlik qunı boyınsha sol dáwirdegi jámiyet aǵzalarınıń talaplarına sáykes keliwi kerek.
Jalpı usınısqa, eń dáslep, bazar bahalarınıń dárejesi menen jámiyetlik qun muǵdarı ortasındaǵı salıstırmanıń ózgeriwi tásir kórsetedi. Bahalar dárejesiniń qun muǵdarınan artıwı qosımsha tovarlar islep shıǵarıw ushın qızıǵıwshılıq jaratadı. Bahalar dárejesiniń qunnan páseyiwi bolsa tovar islep shıǵarıwdıń qısqarıwına alıp keledi. Sonlıqtan túrli tovarlardıń bahaları hám milliy óndiris kólemi ortasında tuwrıdan-tuwrı yamasa tikkeley baylanıs bar boladı.
Bul baylanıs jalpı usınıstıń qıya sızıǵında anıq kórinedi (1 5.2-sızılma).

Baha dárejesi
P

0 Y Yt Y

Óndiristiń real kólemi

15.2-sızılma. Jalpı usınıstıń qıya sızıǵı

Sızılmadan kórinip turǵanınday, jalpı usınıstıń qıya sızıǵı óz forması boyınsha jeke yamasa bazar usınısınıń dástúriy qıya sızıǵınan parqlanadı.
Usı orında sonı aytıw kerek, uzaq hám qısqa múddetli dáwirdegi jalpı usınıstıń qıya sızıǵı bir-birinen parqlanadı. Uzaq dáwirdegi jalpı usınıstıń qıya sızıǵı óz formasına muwapıq, sızılmadaǵı Y_t tochkasına shekem jaylasqan hár qanday tik (vertikal) sızıqtan ibarat boladı. Ekonomikalıq resurslardıń óndiriske barǵan sayın kóbirek tartılıwı usı sızıqtı Y_t tochkasına jaqınlastıradı hám aqırǵı nátiyjede sol tochkada jaylasqan sızıqqa teńlesedi. Sebebi qosımsha resurs hám imkaniyatlardı iske salıw ushın waqıttıń jeterli bolıwı uzaq múddetli dáwirde ekonomikada tolıq bántlilik jaǵdayına alıp keledi.