Давлати Сомониён

Таназзул
Оштинопазирии синфҳои баҳамзид, муборизаи ҳокимони маҳаллӣ бо ҳукумати марказӣ, истисмори сахти феодалӣ боиси таназзули мамлакат гардид. Дар охири асри X Давлати Сомониён суст шуда, ба ҳуҷуми бодиянишинон дучор омад. Соли 992 бодиянишинони турк Бухороро забт карданд, мувофиқи шартномаи соли 996 тамоми мулкҳои тарафи шимолии ҳавзаи дарёи Зарафшон ба ихтиёри туркҳо гузашт. Дар охири асри Х дар натиҷаи афзӯдани муборизаҳои дохилӣ ва пурзӯр шудани мавқеи гвардияи туркӣ иқтидори давлати Сомониён суст гардид. Қўшишҳои марказгурезии феодалони калон нӯфузи давалати марказиро ниҳоят суст карданд. Дар чунин вазъият тохтутози пайдарпаи туркони бодиянишин, махсусан ҳуҷумҳои бодиянишинони Қарохонӣ, ки солҳои 90-уми асри Х дар ҳудуди Туркистони Шарқӣ, Ҳафтрӯд, ҷануби ноҳияҳои доманаи Тиёншон таҳти роҳбарии сулолаи Қарохониён ба вуҷуд омада, мавҷудияти давлати Сомониёнро дар зери хатар мегузоштанд. Аз шиддат ёфтани муборизаҳои қувваҳои марказгурез ва торафт суст шудани иқтидори давлати Сомониён истифода намуда, Қарохониён ба сарзамини Сомониён ҳуҷум кардан ва бидуни ягон муқобилияти сахте 23 октябри соли 999 поӣтахти давлати Сомониён — Бухоро ро ба даст дароварданд. Соли 1005 Қарохониён сипоҳи охирин намояндаи сулолаи Сомониён Мунтасир Абӯиброҳим Исмоилро торумор намуда, давлати Қарохониёнро барпо карданд. Баъди ин Давлати Сомониён барҳам хӯрд ва дар Осиёи Миёна давлати Қарахониён ба вуҷуд омад. Мулкҳои тарафи ҷанубии дарёи Ҷайҳун (Аму) — ро Ғазнавиён ба даст дароварданд.