Давлати Сомониён

Солҳои ҳукумронии амирони Сомонӣ
Дар асари Сайфиддинҳоҷӣ «Осор ул-вузаро» оиди амирони Сомонӣ чунин ду байт оварда шудааст:
Нӯҳ тан буданд зи оли-Сомон мазкур
Гашта ба аморати Хуросон машҳур.
Исмоилу Аҳмаду(саввум) Наср
Ду Нӯҳу ду Абдумалику ду Мансур.
Дар ин байтҳо 9 амири сулолаи Хонадони Сомониён номбар шудаанд. Муаллиф номи Насри II — ро аз «рӯйхат» берун гузоштааст.
Мақбараи Сомониён, шаҳри Бухоро

• 
  819—842 — Нӯҳ ибни Асад
  
• 
  842—864 — Аҳмад ибни Асад
  
• 
  864—892 — Насри I ибни Аҳмад
  
• 
  892—907 — Исмоил ибни Аҳмад (Исмоили Сомонӣ)
  
• 
  907—914 — Аҳмад ибни Исмоил
  
• 
  914—943 — Насри II ибни Аҳмад
  
• 
  943—954 — Нӯҳ ибни Насри II
  
• 
  954—961 — Абдумалики I ибни Нӯҳ
  
• 
  961—961 — Насри III ибни Абдумалики I (1 рўз амирӣ кард)
  
• 
  961—976 — Мансури I ибни Нӯҳ
  
• 
  976—997 — Нӯҳи II ибни Мансур
  
• 
  997—999 — Мансури II ибни Нӯҳ
  
• 
  999—999 — Абдумалики II ибни Нӯҳ
  
• 
  1000—1005 — Исмоили Мунтасир
  

Идоракунии давлат
Ташкили хуби идоракунии давлат дар рӯшду камоли он саҳми муносиб мегузорад. Инро хонадони Сомониён нағз дарк намуда буданд. Яке аз намояндагони олимақоми ин хонадони бонуфӯз Исмоил инро хуб мефаҳмид. Аз ин рӯ, баробари ба сари қудрат омадани хеш масъалаи аз рӯи нақша ташкилу амал намудани давлатро ба миён гузошт. Баъди ғалабаи Исмоил бар Саффориён (соли 900) Сомониён ташкили идоракунии бонизомро ба миён гузоштанд. Исмоил шакли беҳтарини идоракунии давлатро дар девонҳо (вазоратҳо) медид. Вай таҷрибаи давлатҳои гузаштаро ба инобат гирифта, бо роҳи девонҳо идора намуданро асос шуморид. Он дар замони арзи вуҷуд кардани давлати Сосониён ташкил шуда буд. Давлати Сомониён аз ҷиҳати сохт феодалӣ буда ба ду даргоҳ: дарбори подшоҳӣ ва девонҳо, яъне вазоратҳо ё идораҳои ҳарбӣ тақсим мешуд. Исмоил мехост, ки давлат дар як даст муттаҳид карда шавад, он гоҳ идоракунии он аз марказ хеле осон буд. Аммо Исмоил ба мақсад нарасид. Кори саркардаашро писараш Аҳмад ибни Исмоил идома дода бошад ҳам, ба сомон нарасонд. Танҳо баъди сари ӯ дар замони ҳукмронии писараш Насри II бо ташаббуси вазирони оқилу донои Сомонӣ Абӯабдуллоҳ Муҳаммад ибни Ҷайҳонӣ (914—918) ва Абулфазл Балъамӣ (918—938) орзӯи Исмоил ҷомаи амал пӯшид. Барои идора намудани ҳокимияти марказӣ системаи идоракунии давлатӣ ба тартиб дароварда шуд. Сардори давлат амир буда, дар вилоятҳо волиҳои ӯ ҳукм меронданд. Дар қатори дарбор (даргоҳ) боз даҳ идораи ҳарбию маъмурӣ — девонҳо ташкил карда шуданд. Вазифаи девонҳо аз деҳқонон, ҳунармандон ва тоҷирон ҷамъ овардани андозҳо буд. Буҷети умумии Давлати Сомониён 45 млн дирҳамро ташкил медод, ки 20 млн — и он барои нигоҳ доштани қӯшун ва маоши амалдорони давлатӣ сарф карда мешуд. Чорабиниҳои муҳимми Сомониён, аз ҷумла, дар атрофи як марказ муттаҳид кардани Хуросон ва Мовароуннаҳр, таъмини истиқлоли давлат ва ғ. барои инкишофи ҳаёти иқтисодӣ ва мадании мамлакат заминаҳои зарурӣ фароҳам овард.