Давлатчилик тарихи. Маъруза матни 3-курс 1-Мавзу. Сўнги ўрта асрларда Ўзбек хонликлари

Марказ томонидан миллий республикалар ва вилоятлар тузилиши ва сиёсий асосланиши. 1924 йил 12 июнда И.В.Сталиннинг таклифи билан РКП(б) МК Сиёсий бюросининг “Ўрта Осиё республикаларини миллий-ҳудудий чегаралаш тўғрисида” махсус қарори қабул қилинган. Бу қарор билан мазкур жараён ўзининг сўнгги босқичига кирди. 15 июлда РКП(б) МК Ўрта Осиё бюроси янги ташкил этиладиган миллий республикалар ва областларнинг муваққат бюросини ташкил этди. Ўзбеклар бюроси таркибига Файзулла Хўжаев, Рустам Исломов, Акмал Икромов, Қори Йўлдош Пўлатов, Мухторжон Саиджонов, Калугин аъзо сифатида, Иноятов номзод сифатида киритилди. Шунингдек, РКП(б) МК Ўрта Осиё бюроси ташкил этган Ҳудудий комиссияда, унинг миллий кичик комиссияларида жанжалли масалаларни ҳал қилиш учун тузилган махсус комиссиялар ҳам фаолият кўрсатган. Ҳудудий комиссия таркибига Ф.Хўжаев, А.Раҳимбоев, С.Хўжанов, Қ.Отабоев, Р.Исломов, Н.Айтоқов, Й.Абдураҳмонов, И.Айдарбеков, И.Варейкис, Д.Манжара, И.Межлаук, Х.Сахат-Муратов ва бошқа сиёсий арбоблар кирган эди.
Миллий республикалар тузиш зарурлиги ғоясининг ташаббускорлари ўз фикрларини Туркистондаги туб халқлар ҳаётида тенгсизлик мавжудлиги ва миллий можаролар кучайиб бораётгани билан асосладилар. Улар бу можаролардан қутулиш йўли сифатида туркманлар, қирғизлар ва бошқаларнинг миллий давлатини (аслида миллий республикасини) тузиш деб эълон қилдилар, амалда эса бу чора-тадбирлар минтақада яшовчи халқларни бир-биридан ажратиб қўйишдан бошқа нарса эмас эди.
Ҳудудларни қайтадан белгилаш ва чегаралаш тарафдорлари тил тафовутлари, миллий тафовутларга диққатни кўпроқ қаратиб, хўжаликка оид иқтисодий омилларни, мавжуд сув ресурслари ва суғориш тизимларининг умумий эканлигини камроқ ҳисобга олдилар. Хуллас, сиёсий жиҳатларга алоҳида эътибор қаратилди. Шунингдек, Туркистон АССР сиёсий раҳбарияти орасидаги европаликлар билан туб халқлар вакиллари ўртасидаги ихтилофлар, айрим қозоқ ва тожик коммунистлари ҳамда бошқаларнинг гуруҳбозлик кўринишлари механик тарзда Туркистон халқлари орасидаги муносабатларга кўчирилди. РКП(б) МК РКП(б) МК Бош котиби И.В.Сталин, Ўрта Осиё бюроси раиси Я.Рудзутак ва бошқалар Ўрта Осиёда миллий можаролар мавжудлигини таъкидлашдан чарчашмади. Хуллас, миллий масала Марказ томонидан сунъий равишда бўрттириб юборилди ва бу ҳолат янги ташкил қилинадиган миллий республикалар ва вилоятлар ҳудудини тубдан қайта белгилаш учун ҳал қилувчи асосий далил сифатида илгари сурилди.