Давлатчилик тарихи. Маъруза матни 3-курс 1-Мавзу. Сўнги ўрта асрларда Ўзбек хонликлари

Қизил гвардиячилар ва арман дашноқлари томонидан мухторият ҳукумати тор-мор этилиши. Қўқондаги оммавий қирғинлар. Ўлкадаги илк демократик ва халқчил ҳукумат бўлган Туркистон Мухториятининг фаолияти узоққа чўзилмади. Большевиклар ва Тошкент Совети (раҳбари Иван Тоболин) унга катта хавф деб қарадилар ҳамда зудлик билан тугатишга ҳаракат қилдилар. 1918 йил 19-26 январда Тошкентда бўлиб ўтган Туркистон ўлкаси ишчи, солдат ва деҳқон депутатлари Советларининг фавқулодда IV съездида Туркистон Мухторияти ҳукуматини куч билан тугатишга қарор қилди. Туркистон ўлка ХКС 1918 йил 30 январ куни ҳарбий ҳаракатларни бошлади. Туркистон большевиклари қизил гвардиячилардан ташқари миллатчи арманларнинг “Дашноқцутюн” партияси аъзоларидан тузилган қуролли дружиналардан ҳам фойдаланди.
30 январ кечқурун Тошкентдан юборилган дастлабки ҳарбий отрядлар Скобелевдан Қўқонга тўп ва пулемётлар билан етиб келди. 31 январ тушдан кейин жанг бошланди. 15 (2) февралда эса шаҳарда ёнғинлар бўлди. Дастлабки жангда мухториятнинг миллий қўшинидан ташқари қўқонлик тинч аҳоли вакиллари ҳам қатнашди. Асосан болта, чўкич, таёқ кўтарган халойиқнинг сони 10000 кишига етди. Шунга қарамай, қуролсиз бу кишилар совет ҳукумати ҳарбий кучларининг Қўқон шаҳрига қилган ҳужумини 3 кун давомида мардонавор қайтардилар. Қўқон миршаблари бошлиғи Кичик Эргаш қўрбоши 18 февралдан бошлаб мухторият ҳукуматининг раҳбарига айланди. Туркистон ўлкаси ҳарбий комиссар Е.Перфильев бошчилигидаги пиёда, отлиқ ва артиллерия қисмларидан иборат 11 эшелон большевикларнинг ҳарбий кучларига мадад бериш учун Қўқонга келди. Шаҳарга 3 кун давомида тўплардан ёндирувчи снарядлар отилди. Кимёвий қуроллар ишлатилди. Қизил гвардиячилар ва миллатчи арман дашноқлари шаҳарда босқинлар уюштириб, уни талон-тарож қилишга киришдилар.
Туркистон Мухторияти ҳукумати большевикларнинг қонли ҳужумлари оқибатида ағдариб ташланди. Қўқон ва унинг атрофидаги тинч аҳолини талаш, ўлдириш авжига чиқди. Фақат Қўқоннинг ўзида 3 кун давомида 10000 киши ўлдирилди. Мусулмонлар оммавий равишда қирғин қилинди. Қўқон шаҳри буткул вайронага айлантирилди. “Улуғ Туркистон” газетаси чуқур қайғу билан хабар берганидек, “20 феврал Хўқанд (Қўқон) тарихининг энг даҳшатли куни эди. Арманлар айрича фаолият кўрсатганлар...”. Газетадаги ушбу мақола “Хўқанд ҳозир ўликлар шаҳри” деган даҳшатли ибора билан тугайди.