Давлатчилик тарихи. Маъруза матни 3-курс 1-Мавзу. Сўнги ўрта асрларда Ўзбек хонликлари

Большевиклар ва сўл эсерларнинг Туркистон жадидларига қарши кураши. Туркистоннинг келгуси тақдири ҳал қилинаётган ана шу мураккаб пайтда большевиклар ва совет ҳокимиятига муносабат масаласида мусулмон аҳолининг асосий вакиллари бўлган “Шўройи Уламо” ҳамда тараққийпарварлардан иборат Миллий Марказ (Краймуссовет) ўртасида кураш авжига чиқиб кетди. “Шўройи Уламо” ташкилотининг Тошкент шўъбаси етакчилари (Шерали Лапин ва б.) ҳокимиятни зўравонлик билан эгаллаган большевикларни қўллаб-қувватлашди. Туркистон ўлка мусулмонлари Марказий Кенгаши (Миллий Марказ) большевиклар билан ҳамкорлик қилишга қарши чиқдилар ва 1917 йил ноябр ойи бошларида Тошкентдан Қўқон шаҳрига кўчиб ўтиб, Фарғона водийсида ўз фаолиятларини кучайтирдилар. “Шўройи Исломия” ташкилоти ҳам бу пайтда ўз қароргоҳини Қўқонга кўчирган эди.
Тошкент шаҳрида “Шўройи Уламо” ташкилотининг ташаббуси билан 1917 йил 12-15 ноябрда “турли мусулмон гуруҳларининг бирлашган кенгаши” ўтказилиб, унда Сирдарё ва Самарқанд вилоятларидан келган вакиллар қатнашди. Кенгаш кун тартибида “Туркистонда ҳокимиятни ташкил этиш” масаласи турар эди. Кенгаш ўринларининг ярми мусулмон аҳолиси вакилларига бериладиган коалицион ҳукумат тузишни ёқлаб чиқди. Бироқ большевиклар ўзлари билан коалицион ҳукумат тузишни орзу қилган Шерали Лапин бошчилигидаги уламочиларнинг фикрларини қатъий суратда рад этишди. Уламочиларнинг бу талабини миллий демократик кучлар ҳам қўллаб-қувватламади. Жадидлар ва уларнинг “Шўройи Исломия” ҳамда Туркистон ўлка мусулмонлари Марказий Кенгаши (Миллий Марказ)даги сафдошлари Бутунтуркистон мусулмонлари қурултойини чақириш ва унда Туркистонга мухторият мақомини бериш таклифи билан майдонга чиқдилар. Большевиклар энг аввало Туркистон тараққийпарварлари ва жадидларига қарши шафқатсиз кураш олиб борди.

• 
  Максималистлар – мавжуд давлат тузумини танқид остига олиб, радикал ўзгаришлар ва ислоҳотлар ўтказишни талаб этивчи сиёсий оқим.
  
• 
  Коалицион ҳукумат – умумий мақсадга эришиш учун ташкил этилган кўнгилли бирлашма, бир нечта партия томонидан ҳукуматни иттифоқ бўлиб бошқариш.