Давлатчилик тарихи. Маъруза матни 3-курс 1-Мавзу. Сўнги ўрта асрларда Ўзбек хонликлари

4 мавзу. Туркистонда Совет ҳокимияти ўрнатилиши ва большевиклар диктатураси


1-машғулот
1.Тошкентда Совет ҳокимияти ўрнатилиши
Россиядаги Октябр тўнтаришининг Туркистонга таъсири. 1917 йил август охири – сентябр бошларида большевиклар Петроград ва Москва Советларида кўпчиликни эгаллади ҳамда ҳокимиятни босиб олиш учун қуролли тўнтаришга тайёргарлик кўрди. 24 октябрдан 25 октябрга ўтар кечаси қуролланган ишчилар, Петроград гарнизонининг солдатлари ва Болтиқ флотининг матрослари Қишки саройга бостириб кирди ва мажлис ўтказаётган Муваққат ҳукумат аъзоларини қамоққа олди. Россиядаги Октябр тўнтариши натижасида ҳокимият Муваққат ҳукуматдан Ленин бошчилигидаги болшевиклар партиясига ўтди.
Петроградда очилган Бутунроссия Советларининг II съездида большевиклар дастлаб сўл эсерлар билан ҳамкорликда Муваққат ҳукумат ағдарилганлигини қўллаб-қувватлаб, Тинчлик ва ер тўғрисида декретлар эълон қилдилар. Владимир Ильич Улянов (Ленин) бошчилигидаги ҳукумат – Халқ Комиссарлари Совети (ХКС)ни туздилар. Большевиклар Петроград ва Москвада Муваққат ҳукуматга содиқ кучларнинг қаршилигини шафқатсиз бостириб, Россиянинг муҳим марказий саноат шаҳарларида тезлик билан ўз ҳокимиятларини ўрнатишди.
1917 йил кузида Туркистонда ҳокимиятнинг большевиклар таъсиридаги Советларга ўтиши учун объектив шарт-шароит йўқ эди, большевикларнинг омма орасида таъсири ҳам оз бўлган. Туркистонда асосий сиёсий кучлар эсерлар ва миллий партиялар эди. Шундай мураккаб сиёсий шароитда Туркистондаги миллий сиёсий кучлар ва уларнинг етакчилари большевикларнинг кучини етарлича баҳоламади ҳамда унга қарши курашга бирлаша олмади.
Тошкентда Совет ҳокимияти ўрнатилиши. Туркистон Халқ Комиссарлари Совети тузилиши. Октябр тўнтариши ҳақидаги хабар 1917 йил 27 октябрда Тошкентга етиб келгач, большевиклар ва сўл эсерлар ҳокимиятни зўравонлик йўли билан эгаллаш учун кураш бошладилар. Большевиклар раҳбарлик қилган Тошкент Совети ишчи ва солдатларни қўзғолон кўтаришга даъват қилди. Лекин Муваққат ҳукумат томонидан Туркистон ўлкасининг бош комиссари қилиб тайинланган генерал П.Коровиченкога содиқ қолган қисмлар бунга қаршилик кўрсатдилар. 1917 йил 28 октябрдан бошлаб Тошкентнинг янги шаҳарида қуролли тўқнашувлар авж олди. 4 кунлик жанглардан сўнг Тошкентнинг янги шаҳар қисмда зўравонлик билан Совет ҳокимияти ўрнатилди (1 ноябр). Қуролли тўқнашувда маҳаллий аҳоли деярли иштирок этмади. 1917 йил ноябрда Самарқанд, Скобелев ва бошқа шаҳарларда ҳам Совет ҳокимияти ўрнатилди.
Тошкентда 1917 йил 15-22 ноябрда бўлган Туркистон ишчи ва солдат депутатлари Советларининг III ўлка съездида сўл эсерлар, большевиклар ва максималистлардан иборат совет ҳукумати - Туркистон ўлка Халқ Комиссарлари Совети (ТХКС) тузилди. Ҳукуматда 8 ўрин сўл эсерларга, 7 ўрин большевиклар ва максималистларга берилди, ҳукумат фақат европаликлардан иборат қилиб тузилди. Туркистон ўлкаси ХКС раиси лавозимини касби чизмачи бўлган большевик Фёдор Колесов эгаллади, ҳарбий комиссар қилиб извошчи Е.Перфилев, бошқа комиссарлик лавозимларига ҳам ўртамиёна маълумот олган кишилар тайинланди. Ҳукумат таркибига маҳаллий халқлар вакилларидан бирор киши ҳам киритилмади. Хуллас, Туркистонда ҳам большевиклар томонидан зўравонлик билан Совет ҳокимияти ўрнатилди. Большевиклар ҳокимияти европалик ишчилар, қизил гвардиячилар ва бошқа ҳарбий қисмларга таяниб, минтақада ўз диктатурасини ўрнатди.