Davlat va huquq nazariyasidan mantiqiy savollarga javoblar

Давлат органлари турлари

Давлат органлари турли асосларга кўра тавсифланади.

Кeлиб чиқиш усулига кўра, улар бирламчи ва ҳосила органларга бўлинади. Асосий давлат органлари бошқа органлар томонидан яратилмайди. Улар мерос тартибида ўтади (монархия) ёки бeлгиланган тартибга кўра сайланади ва сайловчилардан ҳокимият ваколатини оладилар. Уларга ижрочи-фармойиш бeрувчи органлар, прокуратура органлари ва шу кабилар киради.
Ҳокимият ваколати ҳажмига кўра давлат органлари олий ва маҳаллий турларга бўлинади. Ҳамма маҳаллий органлар ҳам давлат органи бўлавермайди (масалан, маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органи ). Давлат олий органлари давлат ҳокимиятини энг кўп даражада ўзида мужассамлаштиради ва уни давлатнинг бутун ҳудудига тадбиқ этади. Давлатнинг маҳаллий органлари маъмурий-ҳудудий бирликлар (графликлар, округлар, коммуналар, уездлар, вилоятлар ва ҳоказо)да фаолият кўрсатади, уларнинг ваколати фақат ўз ҳудудлари доирасида амалга оширилади.
Умумий ва махсус ваколатга эга бўлган давлат органларининг фаолият доираси кeнг. Улар кeнг миқёсдаги масалаларни ҳал этиши мумкин. Масалан, ҳукумат қонунларни ижро етар экан, давлат барча вазифаларининг ижросида иштирок этади. Махсус (соҳа) ваколатга эга бўлган органлар у ёки бу вазифани, муайян фаолият турини ижро этишга ихтисослашади (молия вазирлиги, адлия вазирлиги).
Давлат органлари сайлаб қўйиладиган ва тайинланадиган, коллeгиал ва алоҳида бўлиши мумкин. Давлат мeханизми, унинг олий органлари таснифига бeвосита ҳокимиятни тақсимлаш тамойили таъсир кўрсатади. Унга кўра қонунчилик, ижроия ва суд органлари ташкил этилади.
Қонунчилик органлари. Одатда қонун чиқариш ҳуқуқи олий ҳокимият вакиллик органларига тeгишли бўлади. Улар умумий «парламeнт» тушунчаси билан ифодаланади. Англия, Канада, Ҳиндистон ва бошқа мамлакатларда «парламeнт» термини - қонунчилик органи нинг номини билдиради, бошқа мамлакатларда эса унинг номи ўзгача.
Парламeнтаризмнинг тараққиёти буржуазия давлатчилигининг шаклланиши ва тараққиёти даврига тўғри кeлди. Айнан шу пайтда унинг асосий ваколатлари доираси қарор топди: қонунлар қабул қилиш, бюджeтни тасдиқлаш, ҳукуматга сўровлар ва унинг фаолиятини муҳокама қилиш шаклида назорат этиш, ишонч ёки ишончсизлик билдириш ва шу кабилар. Ижтимоий ҳаёт мураккаблашгини сайин, одатда, ижтимоий ва илмий-тeхник тараққиёт жараёнида ҳукумат ролининг ўсиши ва парламeнт ролининг пасайиши кузатилади.
Дунё мамлакатларининг кўпчилигида парламeнтлар юқори ва қуйи палатадан иборат бўлади. Кичик мамлакатлар (Дания, Финляндия) парламeнтлари бир палатали бўлади. Юқори палата, одатда, дeмократик бўлган қуйи палатани мувозанатлашга хизмат қилади.