Davlat va huquq nazariyasidan mantiqiy savollarga javoblar

Системали-структурали ўрганиш методи – давлат ва
ҳуқуқ назарияси, унинг предметини мустақил ижтимоий тизим
(система) тарзида ўрганиш усули. Бунда давлат ва ҳуқуқни жами-
ят ҳаётининг бошқа ҳодисалари тизимида ўрганиш, уларнинг
тузилишини (структурасини), давлат ва ҳуқуқ ҳодисаларини таш-
кил этувчи таркибий элементларини ўрганиш амалга оширилади.
Бу метод тадқиқ этилаётган объект ҳақида тўла ва атрофлича
билим ҳосил қилишга ёрдам беради.
Системали-структурали метод давлат қурилиши ва ҳуқуқ
амал қилишини тизимли таҳлил этишнинг методологик ёндашув-
лари, усуллари ва принципларини ўз ичига олади. Давлат ва
ҳуқуқни тизимли таҳлил қилишда қуйидагиларга эътибор қара-
тилади: 1) система қисмларнинг бир бутун комплекс ўзаро алоқа-
дорлиги эканлиги; 2) системанинг ташки муҳит билан узвий бир-
лиги; 3) таҳлил этилаётган ҳар қандай системага ўзидан юқори-
роқ ва каттароқ бошқа системанинг таркибий элементи деб
қаралиши; 4) ўрганилаётган системанинг элементлари, одатда,
қуйи турувчи, кичик системани ҳосил қилиши1.
Таркибий қисмларнинг (элементларнинг) ўзаро алоқадор-
лиги ва боғлиқлиги фанимиз предметини ташкил этувчи “давлат
аппарати”, “ҳуқуқий тизим”, “ҳуқуқ нормаси”, “ҳуқуқий муноса-
батлар”, “ҳуқуқ бузилишининг юридик таркиби” каби воқеликлар
(институтлар) нинг таркибий тузилиши (структураси) мисолида
намоён бўлиши мумкин. Бошқача айтганда, мазкур институт-
ларни системали-структурали таҳлил этиш мумкин ва лозим.
Мазкур методдан барча давлат-ҳуқуқий ҳодисаларни тадқиқ
этишда фойдаланиш мумкин.
Қиёсий – ҳуқуқий метод – қиёслаш, таққослаш, солишти-
риш, чоғиштириш орқали давлат ва ҳуқуқ воқеликларини ўрга-
ниш, уларнинг ўзига хос жиҳатлари ва хусусиятларини аниқлаб
олиш усули. Масалан, Ўзбекистондаги икки палатали парла-
ментнинг моҳияти, ваколатлари кўлами, хусусиятларини аниқлаш
учун дунёдаги бошқа давлатлар икки палатали парламентлари-
нинг ҳуқуқий мақоми ва ваколатлари билан қиёсланади. Ёки
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг ўзига хос жиҳат-
ларини тушуниб олиш учун уни бошқа давлатларнинг конститу-
циялари билан солиштириб ўрганилади ва ҳоказо. Қиёсий-
ҳуқуқий усул ёрдамида давлат ва ҳуқуқнинг нафақат бошқа мам-
лакатлардаги аналоглари (ўхшаш ҳодисалар) билан фарқи аниқ-
ланди, балки уларнинг ўтмишдаги, аввалги босқичдаги ҳолати
билан ҳозирги кундаги ҳолати қиёслаб қимматли маълумотлар
тўпланади.
Ушбу метод турли давлатлар ва ҳуқуқий тизимларнинг
умумий ва ўзига хос томонларини билиш ҳамда ана шу асосда
давлат ва ҳуқуқ тараққиётининг қонуниятларини очишга, давлат
ва ҳуқуқ соҳасидаги ҳодисалар ва жараёнларни ўзаро солишти-
риш асосида улар ўртасидаги ўхшашлик ва фарқларни аниқлашга
имкон беради1.