Davlat va huquq nazariyasi

Masalani atroflicha muhokama qilib, vaziyatga huquqiy baho bering.

26. Ba’zi mualliflar “huquqiy tizim”ni “huquq tizimi” iborasi bilan bir xil deb tushunadilar, boshqa olimlar esa, mazkur tushuncha doirasida huquqiy normalar va huquqiy munosabatlarning o‘zaro daxldorligini nazarda tutadilar. Uchinchi guruh mutaxassislar “huquqiy tizim tushunchasi normativ tuzilma sifatida huquqning tuzilishini, vakolatli organlarning huquq ijodkorlik va huquqni qo‘llash sohasidagi faoliyatlarini qamrab oladi”, deb ta’kidlaydilar.

Huquq tizimi va huquqiy tizim o‘rtasida farqlarni muhokama qiling va fikringizni misollar yordamida yoritib bering.
27. Ishlab chiqarish faoliyati bilan shug‘ullanuvchi ki­shilar bir-birlari bilan nafaqat ishlab chiqarish munosabatlariga balki huquqiy munosabatlarga ham kirishadilar. Xususan, mulkchi­lik sohasidagi bunday munosabatlar mulkka egalik qilish va ega­lik qilmaslik huquqiga taalluqlidir. Shu ma’noda mulkchilik mu­nosabatlari huquqiy munosabatlarga aylanadi. Mulkdor bilan ishchi orasidagi, ya’ni birida mulkning mavjudligi va boshqasida mavjud bo‘lmasligi bilan bevosita ifodalangan munosabatlar yuridik munosabatlar hisoblanib, ular turli asoslarga ko‘ra vujudga keladi.
Huquqiy munosabatlarning yuzaga kelish asoslarini misollar yordamida muhokama qiling.
28. Huquqiy munosabatlar vujudga kelishida huquq va muomala layoqati muhim belgilovchi o‘rinni egallaydi. Muomala layoqati bilan delikt layoqati esa undan kelib chiqadi. Ba’zi olimlar shaxs huquq layoqatiga ega bo‘lmasa, huquqni amalga oshirishga oid harakat yoki u bilan bog‘liq javobgarlik haqida gap ham bo‘lishi mumkin emasligini ta’kidlashadi. Lekin muoamala layoqatiga ega bo‘lmagan yoki muomala layoqati vaqtincha cheklangan shaxslar ham bo‘lib, ularga ham huquqni amalga oshirishga oid harakatlari mavjud hisoblanadi.
Masalani atroflicha tahlil qiling.

29. Huquqni sharhlash – maxsus yuridik vakolatli organlarning huquqni qo‘llashni tartibga solish maqsadida huquqiy normalar talablari mazmunini aniqlash va tushuntirish bo‘yicha faoliyatini anglatadi. Shu ma’noda aytish mumkinki, huquq normalarni sharhlash huquqni qo‘llash jarayonida muhim o‘rin tutadi. Sharhlash o‘z navbatida huquqni amalga oshiruvchilarni huquq normalarini bir xil ma’noda tushunish va aynan qo‘llashga yo‘naltiradi. Zero, huquqni qo‘llashdan oldin uning ma’no va mazmunini anglab olish kerak. Sub’ektlarga bog‘liq ravishda huquqni sharhlashning rasmiy va norasmiy turlari ajratib ko‘rsatiladi. Ayrim huquqni qo‘llovchi shaxslarning fikriga ko‘ra sharhlash majburiy ahamiyat kasb etmaydi.

Masalani atroflicha tahlil qiling, vaziyatga huquqiy baho bering.

30. Kazual sharhlash umummajburiy xarakter kasb etmaydigan, balki huquqiy normani aniq hodisa, hayotiy holatga qo‘llash uchun ko‘zlangan rasmiy talqin etishdir. Kazus – hodisa, hayotiy fakt. Kazual sharhlash sud va boshqa huquqni qo‘llovchi organlar tomonidan ko‘rilayotgan va hal qilinayotgan aniq ishlar bo‘yicha tegishli normaga beriladi va faqat shu ish uchun majburiy hisoblanadi. Kazual sharhlash normativ sharhlashdan qator jihatlariga ko‘ra farq qiladi.

Sudlar har bir fuqarolik, jinoiy, ma’muriy, iqtisodiy va boshqa ishlarni ko‘rayotganda tegishli huquqiy normalar bilan ishlarni ko‘rib, hal qilish chog‘ida huquqiy normalarni kazual sharhlaydi. Sudning muayyan ish bo‘yicha chiqargan huquqni qo‘llash hujjatida huquq normani kazual sharhlash yotadi. Kazual sharhlash qonuniylik va huquqiy tartibotni ta’minlashdagi muhim ahamiyatga ega.
Masalani atroflicha tahlil qiling.

31. Huquq normalarining mohiyati va ijtimoiy ahamiyatini anglash uchun uni sharhlovchi sub’ektlar huquq normasini boshqa yuridik qoidalar va prinsiplar bilan o‘zaro aloqalarini aniqlaydilar va o‘rnatadilar. Shu ma’noda, huquqshunoslik fanida huquqni sharhlashning grammatik (filologik) sharhlash; tizimli (sistemali) sharhlash; tarixiy-siyosiy sharhlash; mantiqiy sharhlash; maxsus yuridik sharhlash usullari farqlanadi. Huquq normalarining mohiyati va ijtimoiy ahamiyatini aniqlashda mazkur sharhlash usullari muhim ahamiyatga ega. Ayrim huquqni qo‘llovchilarning fikriga ko‘ra huquq normasining mazmunini huquqni sharhlash jarayonida kengaytirishga yo‘l qo‘yilmaydi.