Davlat tili haqida



Download 117,63 Kb.
bet61/68
Sana31.12.2021
Hajmi117,63 Kb.
#210269
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   68
Bog'liq
ma'lumotnoma

So’z yasalish usullari. So’z yasashga asos qismning qanday xususiyatga ega ekanligiga ko’ra so’z yasalishining bir necha usullari bor:
1) Yasashga asos qismga qo’shimchalar qo’shish orqali(affiksatsiya yoki morfologik usul); masalan, ishla so’zi ish qismiga (yasashga asos) –la qo’shimchasini qo’shish yo’li bilan hosil bo’lgan. Yana misollar: ish+chi, tuz+don, bilim+don, gup+illa, go’zal+lik,varr+ak. Bu usul bilan sodda yasama so’zlar yasaldi;
2) So’zlarni qo’shish orqali (kompozitsiya yoki sintaktik usul). Bunda qo’shma so’zlar hosil bo’ladi gul/toji/xo’roz, osh/qozon, bodom/qovoq, gul/beor, muz/yorar, sotib olmoq, temiryo’l, tamom bo’lmoq, Yakka/saroy, besh/otar, xabar qildi, O’rta Osiyo, qo’shma korxona, ishlab chiqarish, bo’tako’z, sheryurak so’zlari ikki so’zni bir-biriga qo’shish asosida hosil qilingan. Ikki va undan ortiq so’zlardan tashkil topgan so’zlar qo’shma so’zlar sanaladi. Masalan: shirinzabon, muzqaymoq, kungaboqar, kabi.
Qo’shma so’zlar tilning tarixiy taraqiyoti davomida aslida ikki va undan ortiq so’zlarning birikuvidan tashkil topgan. lekin hozirgi o’zbek tili nuqtayi nazardan bu birikuv o’z kuchini yo’qotib, bir so’zga aylanib qolgan. Shuning uchun qo’shma so’z tarkibida alohida so’z bo’lib ko’ringan qismlar (kunga-boqar, beshik-tervatar, nomoz-shomgul) hozirgi o’zbek tilida so’zlik xususiyatini yo’qotgan, bir so’z tarkibidagi ma’noli qism (morfema) sanaladi.
Qo’shma so’zlar bitta so’z bo’lganidan, ularning qismlari orasiga boshqa ma’noli qisimni kiritib bo’lmaydi. Masalan, kungaboqar, so’zining qismidagi –ga ni boshqa kelishiklar bilan almashtirib bo’lmaydi. Shuningdek, bu qism egalik, ko’plik shakllarini ham olmaydi. Ana shu xususiyati bilan so’z birikmasinidan va sodda so’zning ko’makchi fe’lli shaklidan farq qiladi. Solishtiring; uxlab chiqdi – uxlamay chiqdi; kunga qaradi- kun qaradi (so’z birikmasi). Qo’shma so’zlar qisimlari birikib bitta so’zning tarkibiga aylangani uchun ular ko’pincha sodda so’zlar bilan sinonimik munosabtta bo’ladi. Masalan: o’sal qilmoq- uyaltirmoq, oq qilmoq- haydamoq, bayon qilmoq-so’zlamoq, kamchiqim-pishiq, shifobaxsh-dori, hamnafas- yaqin va boshqalar.
Hozirgi o’zbek tilida so’z yasashning mahsuldor usuli qo’shimchalar qo’shish yo’li bilan so’z yasash – affiksatsiyadir. Bu usul tilda mavjud bo’lgan muayyan so’z yasash qoliplari asosida yuzaga chiqadi. Shuning uchun ham so’zlovchi xotirasida so’z yasashning qoliblari mavjud bo’ladi. Masalan, Ot+chi “shaxs oti yasovchi” (ishchi, temirchi, suvchi,); Ot+li “Belgining mavjudligi yoki ortiqligi” (suvli, mevali) va bosh. Ana shu so’z yasash qoliblari asosida turli tuman yasama so’zlar hosil qilinadi.

Download 117,63 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish