Davlat shakllari

Unitar davlat belgilari:

• 
  butun mamlakat miqyosda bir xil bo‘lgan vakillik, ijroiya va sud organlari mavjud;
  
• 
  bitta konstitutsiya;
  
• 
  yagona qonunchilik tizimi;
  
• 
  yagona fuqarolik;
  
• 
  yagona pul birligi;
  
• 
  barcha ma’muriy hududiy birliklar uchun umumiy bo‘lgan soliq va kredit siyosati;
  
• 
  unitar davlatlar tarkibiy qismlari severenitetga ega emas (ya’ni tom ma’nodagi davlatlar emas);
  
• 
  yagona armiya.1
  

Barcha unitar davlatlarga xos bo‘lgan markazlashtirish turli shakllarda va turli darajada namoyon bo‘lishi mumkin. Ba’zi mamlakatlarda mahalliy organlar umuman bo‘lmaydi va ma’muriy-hududiy bo‘linmalar markaziy hokimiyat vakillari tomonidan boshqariladi.

Boshqa davlatlarda mahalliy organlar tashkil etiladi-yu, lekin ular (bevosita yoki bilvosita) markaziy hokimiyat nazorati ostida bo‘ladi. Markaziy hokimiyat mahalliy organlar ustidan nazoratning qanday turini amalga oshirishiga qarab, unitar davlatlar markazlashgan va markazlashmagan davlatga bo‘linadi.

Bundan tashqari, ba’zi unitar davlatlarda bir yoki bir necha hududiy bo‘linmalarga boshqalardan imtiyozliroq huquqiy maqom berilishi mumkin. Bunday unitar davlat nisbiy ma’muriy mustaqil muxtoriyat (avtonomiya)ga ega bo‘ladi.

Avtonomiya - yunoncha “o‘zim qonun” ma’nosini anglatadi. Bu davlatning shunday bir bo‘lagiki, o‘z ichki masalalarini o‘zi hal qilish huquqiga ega, u bir davlat tarkibida yashovchi xalqlarning soni va iqtisodiy rivojlanishdagi notekislik oqibatida yuzaga keladi.

Biroq avtonom tuzilmalarda o‘zini-o‘zi boshqarish huquqi boshqa aholiga nisbatan kengroq bo‘lsada, ularning mustaqilligi markaziy hokimiyat belgilagan doiradagina mavjud bo‘ladi.

Unitar davlatdagi avtonomiya bilan federatsiya tarkibidagi avtonomiyani farqi bor. Unitar davlatdagi avtonomiyada vakolat markazdan quyiga berilsa, federatsiyada aksincha, subyektlardan federatsiyaga beriladi.

Davlat tuzilishining yuqoridagi shakli hududiy bo‘linmalarning maxsus manfaatlarini hisobga olish zarur bo‘lgan joylarda qo‘llaniladi. Biroq, muxtoriyatlar mustaqilligiga markaziy hokimiyat belgilagan doiradagina yo‘l qo‘yiladi.