Davlat shakllari

Monarxiyaning asosiy belgilarini quyidagicha ifodalash mumkin:

• 
  monarx davlatni shaxsiylashtiradi;
  
• 
  monarx hokimiyatni yakka o‘zi boshqaradi;
  
• 
  monarx hokimiyati muqaddas deb e’lon qilinadi;
  
• 
  monarx o‘z faoliyatida rasman mustaqildir;
  
• 
  hokimiyatni o‘rnatish, qabul qilish (ligitimlashtirish)ning alohida tartibi mavjud;
  
• 
  muddatsiz, umrbod boshqaruv;
  
• 
  monarx o‘z boshqaruvining natijasi uchun yuridik jihatdan javobgar emas, ya’ni monarx mas’uliyatdan ozod kishi hisoblanadi.
  

Monarxiya tuzumi hukmron bo‘lgan jamiyatda, davlat boshlig‘i xudoning yerdagi vakili deb qaraladi. Masalan, Yaponiya imperatori 1945 yilga qadar quyosh xudosi Ameterasuning o‘g‘li deb hisoblangan.

Demak, hozirgi monarxiya tuzumi saqlanib qolgan davlatlarning hukmdorlari o‘rta feodal tuzum davridan avloddan-avlodga o‘tib kelgan nasl egalari hisoblanadi. Lekin ular hozirgi zamonda oldingi davrdagidek davlat hokimiyatiga ega emaslar. Ammo monarxning millat birligini namoyon etuvchi mavqei hozir ham yuqori baholanmoqda. Masalan, 1946 yilgi Yaponiya Konstitutsiyasining 1-moddasida “Imperator xalq birligi va davlat ramzi hisoblanadi, mustaqil hokimiyatga ega bo‘lgan, xalqning xohish irodasi uning maqomini belgilab beradi”. Shuningdek, 1978 yilgi Ispaniya Konstitutsiyasi-ning 56-moddasida ham millat birligi va davlat hokimiyatining mavjudligi qirol nomi bilan ataladi. 1707 yilgi Buyuk Britaniyaning Shotlandiya bilan qo‘shilish haqidagi konstitutsiyaviy qonunida ham qirolichaning ikki davlat hokimiyati tizimidagi tutgan o‘rni belgilab berilgan. Mazkur qonunning 1-2- moddalari qirolicha xazrati oliyalarining bundan keyingi maqomi ikki oliy davlat birligi ramzi sifatida doimo hokimiyat tepasida bo‘lishi va taxt vorisligi masalalarini mustahkamlab bergan. Bizga tarixiy manbalardan ma’lumki ushbu konstitutsiyaviy akt qabul qilingunga qadar Shotlandiya qirolligi mavjud bo‘lgan. Bu qonun qabul qilingandan keyin ikki davlat qirolligi birlashib yagona qirolicha birlashgan qirollik davlatining ramzi va millat birligi maqomida, ayrim vakolatlari saqlanib qolingan. Masalan, qirolicha Jamoalar Palatasini tarqatib yuborishi, Bosh Vazir lavozimiga jamoa palatasi vakilidan birortasini qo‘yishi, amnistiya va afv etish to‘g‘risidagi farmonlarini qabul qilishi mumkin.

Eng muhimi shundan iboratki, aksariyat monarxiya tuzumi hukmronlik qilayotgan davlatlarda monaxning maqomi Konstitutsiyada mustahkamlangan bo‘ladi. Lekin, 1931 yil qabul qilingan Belgiya Konstitutsiyasida monarx haqidagi tavsifnomalar belgilanmagan.

Eng asosiysi monarx vakolatlari, uni Konstitutsiya yoki boshqa qonunlarda belgilanishining ahamiyati yo‘q. Mana shu prinsip asosida monarxiya ko‘rinishidagi davlat shaklini o‘rganamiz va uni tahlil qilamiz.

Yuqorida ko‘rsatib o‘tganimizdek, monarxiya tuzumi mavjud bo‘lgan mamlakatlarning davlat boshqaruv shakli ikki xil ko‘rinishda bo‘ladi.