Дастурлаш асослари

Низо тасаввурлари 
Низонинг юзага келишидаги яна бир туркум сабабларга низоли вазиятда 
инсон идрокида юзага келувчи тасаввурлар тизимини киритиш мумкин. 
Россиялик тадқиқотчи А.Г Шмелев
9
кичик гуруҳлардаги низоларни юзага 
келтирувчи омилларни ѝрганар экан, низоли вазиятнинг низо даражасига ѝсиб 
ѝтишини айнан шундай тасаввурлар тизими билан асослайди. Хусусан, инсон 
идрокида содир бѝлувчи «еготсентрик тасаввурлар тизими»да низо иштирокчиси 
бутун вазиятнинг марказига ѝз манфаатини, мақсад ва эҳтиѐжларини қѝяди. 
Бундай кимса низо оқибатини фақатгина шахсий манфаатининг қондирилиши 
нуқтаи назаридан таҳлил қилади. Атрофдаги одамлар, нарса ва ҳодисалар эса 
мақсадга эришиш воситаси сифатида қабул қилинади. Зиддият тақозоси билан 
юзага келган вазиятга бундай ѐндошув низонинг янада кескинлашувига асос 
бѝлади.
Низоли вазиятга ва иштирокчиларга нисбатан намоѐн бѝлувчи иккинчи хил 
муносабат «алтеротсентрик тасаввурлар тизими»га асосланади ва бунда асосий 
эътибор ѝзга томоннинг манфаати ва мақсадларини қондиришга йѝналади. 
Атрофдаги барча воқеа ва ҳодисалар (шу жумладан иштирокчининг ѝзи ҳам) ѝзга 
томоннинг мақсадини қондириш воситаси сифатида акс эттирилади. Ҳар қандай 
низоли вазиятнинг юзага келиш сабаби сифатида ѝзини асосий гуноҳкор деб
ҳисоблайдиган кимсаларни айнан шу тоифага киритиш мумкин. Бундай одам
ҳаддан ташқари куюнувчан, ѝзганинг манфаати ва хоҳишларига эътибори баланд 
бѝлади. Бу тоифа кимсалар иштирокидаги зиддият низо даражасига кѝтарилиб 
этмайди, лекин вазият тақозоси билан ѝзганинг манфаати учун қайғуриш 
натижасида унинг ички низоси ривожланиб боради ва ѝзга томонга нисбатан 
адоват ѝти аланга ола бошлайди. Ташқи томондан тинч ва сокин муносабатлар 
остида кѝнгил туғѐни ва адолатсизликдан нолиш белгилари ѝрин олади.
Низоли вазиятда шаклланадиган учинчи хил муносабат шакли 
«социоцентрик тасаввурлар тизими»
деб аталади. Бундай тизим аввалги икки 
моноцентрик (бир марказли) тизимдан фарқли ѝлароқ полицентрик, яъни кѝп 
марказли кѝринишга эга.