Дастурлаш асослари

1-вазият.
Талабалардан бири мунтазам равишда интизомни бузиб, бошқа 
талабаларга нисбатан ѝзини агрессив муносабатини намойиш қилмоқда. 
Маълумки бу талабанинг оиласида муаммолар, шу жумладан, иқтисодий 
5
Karimova V., Hayitov O, Djalolova S. Boshqaruv psihologiyasi. O'quv qo'llanma. T. 2008. 72-82 b, 94 b. 

---

159 
муаммолар мавжуд. Бошқа талабалар (уларнинг ота оналари ҳам) ѝқув жараѐнига 
халақит бераѐтган талабанинг ҳайдалишини талаб қилмоқдалар. 
2-вазият.
Талабалар сизнинг ѐнингизга ѝқитувчининг ахлоқсизлигидан арз
қилиб келмоқдалар. Педагог ѝз навбатида талабалар унинг талабларини 
бажармаѐтганликларини рѝкач қилмоқда. Сиз бу мутахассис ѝз фанини яхши 
билишини, лекин талабларни юқори қѝйиб, уларнинг бажарилишини талаб 
қилишга мойиллигини биласиз. 
3-вазият.
Сиз талабалар ота оналарининг лоқайдлигига дуч келдингиз, улар 
мажлисларга кам қатнашадилар, академик лицей тадбирларида иштирок 
этмайдилар. Ота-оналар лицей ҳаѐтига кѝпроқ жалб қилинсалар яхши бѝларди деб 
ѝйлайсиз. Лекин қандай қилиб? 
Бошқарувга оид муаммолар ҳал қилинаѐтганда, унда ким ва қай даражада 
иштирок этишини тушуниш жуда муҳим. Биринчи вазият тизимли ҳал этилиши
талаб қилинади – чунки унда бир неча муаммо қоришиб кетган: тарбияси оғир 
талаба билан этарли иш олиб борилмагани (талаба ѝзини бошқача тутиши учун 
акадимек литсей нима қила олади); талабаларнинг бир-бирларига сабрсиз ва 
лицейга истемолчилик муносабати; лицей ва ижтимоий хизматларнинг 
биргаликдаги ҳаракати. Ҳар қандай ҳолатда ҳам литсей директори талабалар
ҳуқуқларининг поймол қилинишига йѝл қѝймаслиги зарур. Бундай вазиятда 
масъулият талабалар бѝйнида эмас, балки лицей мутахасисларидадир, улар 
профессионаллар командаси бѝлиб икки йѝналишда: муаммоларни ҳал қилиш ва 
бундай вазиятларни олдини олиш (профилактика қилиш) устида ишлашлари 
керак. Иккинчи вазият бошқарувчининг хусусий муаммосини акс эттиради – 
ҳамкасблар ва талабалар унинг қарорларига таъсир ѝтказишлари (манипуляция) 
ҳақида. Бу эрда, биринчи вазиятдан фарқли, коллегиал қарор қабул қилиниши 
мақсадга мувофиқ – бошлиқ талабалар ва педагог ѝртасида ижтимоий контракт 
тузилишида воситачи бѝлиши керак. Икки томон ҳам бошлиқ ҳеч кимнинг ѐнини 
олмай, ѝқув жараѐнига зиѐн этказмасликни ѝйлаѐтганини тушунишлари керак. 
Учинчи вазият одамларнинг у ѐки бу муаммони ҳал қилинишида ихтиѐрий 
иштирокларига тегишли. Лицей директори ота-оналарни бирор жазо билан
қѝрқитиб литсей ҳаѐтига жалб қила олмайди. Лицейдаги либерал муҳит, очиқлик 
оилани умумлицей муаммоларига жалб қилишнинг энг яхши усули. 
Вазифалар бажарилгач, қуйидаги саволларга жавоб беринг. (1)Бошқарувга оид 
муаммоларни ҳал қилиш сизга ѐқдими? (2)Нима қѝлингиздан келди-ю, қаерда
қийналдингиз? (3)Бошқарув муаммоларини ҳал қилиш турли одамлар 
қизиқишларига таъсир қилишини доим ѐдингизда тутдингизми? Албатта, қарор
қабул қилиш бошқарувчининг ягона фаолият тури эмас, лекин у асосийларидан 
бири. Бу жараѐн сиз учун қизиқарли бѝлса, балки, бошқарувчи карераси ҳақида 
жиддий ѝйлаб кѝрарсиз. Демак, сиз ѝзингизда таҳлил (анализ)га ѐки 
тадқиқодчиликка лаѐқат сезяпсиз. Олимлик фақат лаѐқатни эмас, балки доимий 
ривожлантириб бориш керак бѝлган муайян фикрлаш қобилиятини талаб қилади. 
Дадил фаразларни илгари сура оласизми, уларни текширишнинг ғаройиб 
йѝлларини топиб, сабр-тоқат билан ѝз экспериментларингизни такрорлай 
оласизми. Таълимнинг долзарб муаммоларидан бирини акс эттирган вазият билан 

---

160 
танишинг ва уни тадқиқ қилиш режасини ѝйлаб чиқинг. Фаразни илгари 
суришдан бошланг, сѝнгра бундай гипотезаларни ҳал йѝлларини ѝрганиб чиқинг. 
Педагогик тадқиқотларда муҳим бѝлган амалий йѝриқномалар тузишни ѐдда 
тутинг.Таълим тизимини бошқариш билан шуғулланиш ва ѝқитишни тадқиқ 
қилиш учун педагогика институти ѐки университетида ѝқиш шарт эмас –аксинча, 
психологик, иқтисодий, молия ва ҳуқуқшунослик маълумотлари амалиѐтчи ва 
тадқиқотчиларга замонавий мактаб муаммоларини ҳал қилишда ѐрдам беради.
Ҳозир деярли барча ОЎЮ қошларида таълим муаммоларини ѝрганиш марказлари 
пайдо бѝлди. Кѝпчилик учун педагог карераси жуда оддий жараѐндек туюлади, 
лекин шунга қарамай, таълим соҳасининг машҳур намоѐндалари – қийин 
материални ѝзлаштиришга кѝмаклашувчи ѐки талабаларнинг шахсий ва ақлий 
ѝсишига қаратилган муаллифлик услубиѐтларини (методикаларини) ишлаб 
чиққан ѝқитувчилардир.