Дастурлаш асослари

Компетенция-
соҳага оид билим, кѝникма, малака, қарашлар мажмуи, 
шахснинг қадрияти ва сифатлари, квалификациянинг намоѐн бѝлиши ѐки таъсир 
кѝрсатиш қобилияти.
Компетентлик-
муайян лавозимга мос ѝз касбининг моҳир эгаси бѝлган 
шахсга хос сифат. 
Педагогнинг компетенциявий хусусиятлари: Касбий, Шахсий, Умуммаданий, 
Махсус. 
Касбий компетенция 
- Педагогика ва психологияга доир билимларга эга бѝлиш;

---

154 
- Ўз устида ишлаш;
- Таълим жараѐнини режалаштириш, баҳолаш ва қайта алоқани ѝрната олиш;
- Ўқувчиларда мотивацияни шакллантириш;
- АКТни билиши;
- Таълим муҳитига янгилик киритиши;
- Ўз фанини мукаммал билиши;
- Хорижий тиллардан бирини билиши.
Касбий компетенцияни шаклланиш босқичлари: 
- Ўз-ѝзини таҳлил қилиш ва зарур нарсаларни англаш;
- Ўзини ривожлантиришни режалаштириш мақсад, вазифа белгилаш;
- Ўзини намоѐн этиш ва камчиликларини тузатиш;
Шахсий компетенция 
- Мулоқатчанлик
- Бағрикенглик
- Етакчилик
- Фаоллик ва ташаббускорлик
- Мослашувчанлик
- Соғлом турмуш тарзига амал қилиш
- Маъсулиятлилик
- Ишчанлик
- Инсонпарварлик
- Самимийлик
- Назокатлилик.
Умуммаданий компетенция 
- Маълумотли
- Маданиятли
- Умуминсоний қадриятларга эгалик
- Миллий маданиятга эга бѝлиш
- Мамлакатнинг ижтимоий ҳаѐтида иштирок этиш
- Бошқа миллатларнинг маданиятини ҳурмат қилиш.
Махсус компетенция 
- Фанига доир махсус методларни билиш
- Ўқувчилар эҳтиѐжини билиш
- Турли ѐш хусусиятларини билиш.
Педагогнинг компетенциявий пирамидаси. 
Таълим муассасаларида ташкил этиладиган педагогларнинг компетентлигини 
ривожлантириш жараѐнларида кѝпроқ шахсга йѝналтирилган таълим жараѐнини 
ташкил этиш, шунингдек, уларнинг мустақил таълим олишлари учун шарт-
шароитлар яратиш, уларнинг бошланғич тушунчаларни ѝрганиш асосида 
тушунчаларнинг илмийлиги, янгилиги ва ишончлилигини таҳлил қилиш, энг янги 
ва ишончли ахборотлар билан таъминлаш, педагогларнинг компетентлигини 
ривожлантириш жараѐнларида ахборотлар алмашинувига алоҳида эътибор 
қаратиш ѝзига хос аҳамият касб этади.

---

155 
Таълим муассасаларида педагогларнинг компетентлигини ривожлантириш 
жараѐнларини ташкил этишда қуйидаги омилларга эътибор қаратиш зарур:
- 
ѝқитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш жараѐни 
ѝқитувчилар фаоллиги ва мустақил таълим олиш фаолиятига боғлиқлигига;
- таълим муассасасида ѝқитувчи шахсининг ривожланишига турли даражада 
таъсир кѝрсатувчи тарбиявий муносабатларнинг аҳамиятлигига;
- ѝқитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш жараѐнлари 
компонетларининг ѝзаро боғлиқлиги ва алоқадорлигига;
- ѝқитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш жараѐнларида қайта 
алоқанинг ѝзига хос аҳамияти ва зарурияти;
- ѝқитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш жараѐнларининг 
процессуал томонига, яъни тѝғри ва тескари жараѐнларнинг мавжудлигига;
- ѝқитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш жараѐнларида 
уларда 
таълим 
олишга 
бѝлган 
қизиқиш, 
яъни 
ѝқув 
мотивларини 
шакллантиршнинг заруриятига;
- ѝқитувчиларда ижобий ѝқув мотивларини шакллантиришнинг самарадорлиги 
ѝқитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш жараѐнларининг 
натижавийлигини ифодалашига;
- ѝқитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш жараѐнлари 
самарадорлигининг мотивлаштиришга боғлиқлигига;
- ѝқитувчиларнинг касбий комнетенглилигини ривожлантириш жараѐнларида 
ахборотларнинг янгилиги ва ишончлилигига.
Педагогларнинг компетентлигини ривожлантириш жараѐнларини ташкил этишда 
алоҳида эътибор қаратилиши зарур бѝлган омиллардан бири ѝқитувчилар 
фаоллигини таъминлаш ва мустақил фаолиятини ташкил қилиш бѝлиб, мазкур 
жараѐнлар самарадорлиги нафақат уларнинг малакасини оширишни ташкил 
этишга, балки мустақил таълимни йѝлга қѝйиш, ѝқитувчиларда ѝзини-ѝзи 
тарбиялаш кѝникмаларини шакллантириш, 
шунингдек, рефлексив таълимий муҳитни ҳамда ѝзаро таъсир жараѐнини ташкил 
этишга боғлиқ бѝлади.
Педагогларнинг компетентлигини ривожлантириш жараѐнларини уларнинг 
мустақил олган тушунчалари асосида ташкил этиш ва мазкур жараѐнда уларни 
ижодий фикрлашга ундаш асосида фаоллигини таъминлаш, шунингдек, уларда 
рефлексив қобилиятларни шакллантириш муҳим аҳамият касб этади.
Педагогларнинг 
касбий 
компетентлигини 
ривожлантириш 
жараѐнлари 
самарадорлигини таъминлашда ѝқитувчиларнинг ѝз устида мустақил ишлаши ва 
мустақил ѝрганиши учун мажбурий таълимий муҳитни шакллантириш, уларнинг 
тушунчалари даражасини ҳамда ѝзини-ѝзи ривожлантиришга мойиллигини 
ѝрганиш, таҳлил қилиш асосида мустақил таълим олишга уларда қизиқишларни 
шакллантириш ѝзига хос аҳамият касб этади.
Педагогларнинг 
касбий 
компетентлигини 
ривожлантириш 
жараѐнлари 
компонентларидан бири ҳисобланган тарбиявий муносабатлар жараѐнига 
эътибор қаратадиган бѝлсак, "инсон-инсон" муносабатлари шаклида биринчи 
навбатда таълим муассасаси раҳбарларининг ѝқитувчилар билан "раҳбар-

---

156 
ѝқитувчи", ѝқитувчиларнинг ѝз ѝқувчилари билан "ѝқитувчи-ѝқувчи", 
ѝқитувчиларнинг ѝз касбдошлари билан "ѝқитувчи-ѝқитувчи" муносабатларини, 
яъни мазкур жараѐнда ѝзаро бевосита таъсир мавжудлигини кѝрамиз.
Педагогларнинг ѝз касбий компетентлилигини ривожлантириш бѝйича хатти-
ҳаракати йѝналишини (айнан шундай ҳаракат қилиши зарурлигини), маълум бир 
вазифани (бошқа вазифани эмас, айнан шу вазифани) белгилаш заруриятини, 
шунингдек, белгиланган вазифани амалга ошириш воситаси ва йѝлларини (айнан 
шу восита ва йѝлни) белгиловчи сабабни мақсад деб айтиш мумкин, шу мақсадга 
кѝра ҳар бир педагогнинг ѝз касбий компетенциявий пирамидаси бѝлиши лозим. 
Педагогнинг компетенциявий пирамидасини қѝйидагича таърифлаймиз.