Дастурлаш асослари

Педагогнинг компетенция пирамидаси: Хулқ-атвор, Билим, Малака, 
Муносабат, Мотив. 
Хулқ-атвор-
ахлоқшунослик тушунчаларидан бири. Инсоннинг феъл-атвори 
билан боғлиқ ахлоқий ҳодиса булиб, киши феълиниг ахлоқийлик доирасида 
намоѐн бѝлиши тушунилади.
Билим
–бу ѝқувчилар ѝқиш орқали билим билан қуролланадилар. Билимниҳаѐтда 
кѝп унум берадиган қилиб қѝллай олиш учун билим билан бирга кѝникма ва 
малака ҳосил қилиш лозим. 
Малака
-Иқтидор ва кѝникма машқ қилиш ва такрорлаш орқали малакага 
айланади. 
Муносабат
-кишилар ѝртасидаги ѝзаро мулоқат, маданият бу муносабат 
Мотив
-1)инсонни ѝқишга ѐки муайян ҳаракатларни бажаришга ундовчи турл 
сабаблар йиғиндиси; 2) ѝқувчиниг маълум эҳтиѐжларни қондириш билан боғлиқ 
фаолиятга мойиллиги.Мотивлаштириш-бу маълум эҳтиѐжлардан келиб чиқиб 
кишилар фаолиятини психологик таъсир этиш йѝлларибиланмақсадга мувофиқ 
йѝналтиришдир. 
Ижтимоий психологик компетенсиянинг 3 асосий қисми: коммуникатив 
компетенсия, персептив компетенсия, интерактив компетенсия.
―Амалий ижтимоий психология‖
3
(1998) китобининг муаллифлари ижтимоий-
психологик компетенсиянинг 3 та асосий таркибий қисмларини ажратиб 
кѝрсатишади: (а) коммуникатив компетенсия; (б) персептив компетенсия; (в) 
интерактив компетенсия. Агар диққат билан бу тизимга қаралса, у Г.Андреева
4
нинг уч тизимли мулоқот тѝғрисидаги назарий қарашларидан келиб 
чиққанлигига гувоҳ бѝлишимиз мумкин (коммуникатив, персептив ва 
интерактив). Ҳар қалай, бундай ѐндашув психология фанидаги машҳур 
кѝпқиррали мулоқот жараѐнининг асосий соҳаларини қамраб олганлиги билан 
характерланади. 
Шахснинг, 
биринчи 
навбатда, 
раҳбарнинг 
ижтимоий-психологик 
билимдонлигини аниқлаш учун турли методлар ишлатилади. Булар ѝша биз 
билган кѝплаб шахснинг мулоқотга киришувчанлик сифатларини аниқлаш 
3
Прикладная социальная психология. / Под ред. А.Н.Сухова и А.А.Деркача. – М.: Изд-во ―Институт практической 
психологии‖; Воронеж: Изд-во НПО ―МОДЭК‖, 1998. – 688 с. 
4.
Андреева Г.М. Социальная психология: Учебник для высших учебных заведений. – М.: Аспект Пресс, 2000. – С. 54-110.

---

157 
методларидир. Лекин уларнинг кѝпчилиги назарий нуқтаи назардан диагностик 
ишларни амалга ошириш учун мақсадга мувофиқ эмас. Барча методик усуллар 
ичида, айнан, шахснинг ѝзгалар билан тез ва аниқлик билан ишчанлик ҳамда 
шахсий мулоқотни ѝрната олиш орқали бошқаларга таъсир кѝрсата олиш 
малакасини аниқловчи КОС-1 методи тадқиқотчиларда борган сари кѝпроқ
ишонч уйғотмоқда. Методнинг қулайлиги шундаки, у кѝп вақтни олмаган ҳолда 
(10-15 дақиқа) респондентдан 40 та саволга ―ҳа‖ ѐки ―йѝқ‖ деб жавоб беришни 
тақозо этади. Ижтимоий-психологик компетенсия нафақат раҳбар томонидан 
ѝзини-ѝзи англаши (билиши), балки аутопсихологик компетенсия билан ҳам 
боғлиқ. [4] Аутопсихологик компетенсия – бу раҳбардаги шундай малакалар 
мажмуики, улар бошқарувчини ѝз касбий ҳамда шахсий сифатларини 
диагностикалаш, яъни ѝзини-ѝзи диагностика қилиш, ѝзини-ѝзи тузата олиш 
(коррекциялаш), ѝзини-ѝзи такомиллаштира олиш, ѝзига-ѝзи мотивация бера 
олиш, ҳар қандай маълумотдан самарали фойдалана олиш, психолингвистик 
компетенсиялар билан боғлиқ қобилиятдир.[5] Ижтимоий-информацион 
компетенсия – бу раҳбардаги ахборот технологиялари билан ишлай билиш ҳамда 
ижтимоий информатсияларга нисбатан танқидий муносатда бѝла олишга эгалиги. 
[6] Коммуникатив компетенсия – бу бошқарувчининг турли тилдаги оғзаки ва 
ѐзма муомала технологияларини ѝзлаштирганлиги ҳамда компютерда дастурлаш 
ва Интернет орқали муносабатга кириша олиш қобилияти. Айрим мутахассислар 
томонидан ижтимоий-психологик компетенсия тушунчаси кѝпинча ОАВда 
―коммуникатив компетенсия‖ тушунчаси билан синоним сифатида ҳам 
ишлатилади. Бевосита коммуникатив компетенсияни аниқлаш учун ―Мулоқотга 
киришувчанлик даражаси‖, ―Фикрни баѐн эта олиш‖ каби қатор методикалар
ҳамда ѝзини қанчалик назорат қила олишини билишда М.Снайдернинг махсус 
тести қѝлланилади.[7] Когнитив компетенсия – бу раҳбарнинг маълумот 
даражасини 
оширишга 
тайѐрлиги, 
ѝзининг 
шахсий 
имкониятларини 
фаоллаштиришга эҳтиѐжмандлиги, янги малака ва билимларни мустақил равишда 
яратиш ҳамда ѝзини-ѝзи ривожлантириш қобилияти демакдир.[8] Махсус 
компетенсия – бу бошқарувчининг профессионал хатти-ҳаракатларни мустақил 
тарзда бажаришга тайѐрланиш ва ѝз меҳнати натижаларини баҳолай олиш 
қобилияти. [9] Маданий компетенсия – бу менежернинг ташкилот нормалари ва
қадриятлари орқали хулқ-атворини бошқаришга тайѐрлик қобилиятига эгалиги. 
Шунингдек, муносиб бѝлмаган вазиятлардаги хатти-ҳаракатларда мақсадга 
эришиш учун стандарт вазиятларни сақлаб қолиш ва зарур бѝлганда уларни 
янгилари билан алмаштира олиш саводхонлиги.