Дастурлаш асослари

Низо жараѐни динамикаси, низони ҳал этиш стратегияси. 
...... 
Низо жараѐнининг динамикаси.
Низоларни ҳал этиш уларнинг ички 
қонуниятларини аниқлаш ва таҳлил этиш заруратини қѝяди. Ўзаро 
зиддиятларнинг юзага келиш ва ривожланиш хусусиятини билган ҳолдагина унга 
аралашиш ва демак бошқариш имкониятини топиш мумкин. Бу масала низо 
ривожланишидаги қуйидаги босқичларни фарқлаш заруратини қѝяди: 
1. Ўртадаги мавжуд зиддиятни англаш 
2. Низоли вазиятни англаш; 
3. Низоли хатти-ҳаракатни амалга ошириш. Бу босқичда ѝзаро зид йѝналган ва 
ҳиссий кѝринишга эга бѝлган ҳаракатлар содир этилади; 
4. Низонинг тугаши ва низо иштирокчилари томонидан бѝлиб ѝтган воқеани 
баҳолаш 
Чизма тарзида низонинг ривожланишини қуйидаги кѝринишда ифодалаш
мумкин: 
1 2 3 4 
15.1. Расм. Низонинг ривожланиш динамикаси 
Тасвирда келтирилган биринчи босқичда одам ѝзгага нисбатан ички 
туғѐнини англайди. Баъзи кимсалар мана шу ҳолатдаѐқ зиддиятни 
ривожланитирмасликка ҳаракат қилиб, мулоқотни давом эттиришдан ѝзларини 
олиб қочишади. Зиддиятли муносабатни давом эттириш натижасида низоли 
вазият юзага келади ва мулоқот иштирокчилари ѝртада низо пайдо бѝлаѐтганини 
англаб этишади. Бу вазиятни ривожлантириш натижасида бевосита низо амалга 
ошади ва ушбу учинчи босқич ѝзаро муносабатнинг очиқ-ойдин кескинлашуви 
билан характерланади. Таъкидланаѐтган босқичда томонлар бевосита низо 
жараѐнига қадам қѝядилар ва эътиборни ѝз манфаатларини ҳимоя қилиш билан 
бирга ѝзгани айблаш ва шаънига тегиш ҳаракатини амалга оширадилар. Шу 
босқичда низоли муносабатларнинг юқори чѝққига кѝтарилиши ва бу ҳолат 
ихтилоф ибораси билан ифодаланиши мумкин. Бунда низо иштирокчилари 
нафақат вазиятни, балки ѝзларини ҳам идора этолмай қоладилар, бутунлай
ҳислар туғѐнига бериладилар. Ихтилоф тугагандан сѝнг, низонинг сѝниш босқичи 
кузатилади ва одамда бѝлиб ѝтган воқеага танқидий кѝз билан қараш имконияти 
туғилади. Кимдир бѝлиб ѝтган ҳодисадан афсусланса, иккинчи бир кимса 
эришган «ютуғидан» ҳатто роҳат ҳам олади. Аммо, низони бошқариш йѝлини 
танлаган раҳбар иложи борича вазиятни кескинлатмаслик ва низони констурктив 
томонга буриш ихтиѐрида бѝлади. Шундай ниятдаги раҳбар йѝл қѝйилган 

---

163 
ихтилофни яна бир талофат сифатида қабул қилиши, низо тугагандан сѝнг бѝлиб 
ѝтган воқеа хусусида афсусланиши турган гап. Шундай экан, раҳбарнинг низога 
конструктив ѐндошувини таъминловчи асосий услуб - бу низонинг биринчи, 
иккинчи ва учинчи босқичларидаѐқ уни кескинлатмаслик йѝлини топиш, иложи 
борича шу даврда уни конструктив томонга йѝналтиришдан иборатдир. Аммо, 
низолар бошқаруви бѝйича кѝп йиллик тажрибаларимиз шуни кѝрсатадики, одам 
низо шароитига кирганда кѝпинча ѝзини бошқаролмай қолади ва гирдобга тушиб
қолгандай низо йѝналиши бѝйлаб оқиб кетади. Хѝш, одам низо оқимига тушиб
қолмаслиги учун нима қилиши керак, низонинг бошланғич босқичларида ѝзини 
тийиш ва демак низоли вазиятни бошқариш имконияти қандай? 
3.