Дала экинларининг асосий зараркунандалари

Ҳаёт кечириши. Оқ жўхори трипсининг қандай ҳаёт кечириши шу вақтгача яхши текширилган эмас. Фақат шу нарса маълумки, трипс тухумини барг тўқимасининг ичига қўяди. Трипс оқ жўхори ва маккажўхоридан ташқари ғумай баргига ҳам тушади. Бу зараркунанда май-июн ойларида кўплаб пайдо бўлади.
Бухоро вилоятида оқ жўхори трипсини Aeolothrips intermedius Bagn. деб аталган трипс ва Triphleps albidipennis Reut деб аталган қандала қириб туради.
Кураш чоралари. Зараркунанданинг макони бўлган ғумайнинг ўсишига йўл қўймай, зараркунанда тушган экинларга анабазин, никотин ва гексахлоран дориларини сепиб туришни тавсия этиш мумкин.


Буғдой трипси
Haptothrips tritici Kurd.
Зарари. Бу зараркунанда буғдойга, айниқса лалмикорликдаги буғдойга қурғоқчилик йилларида катта зарар етказади. Вояга етган трипсларнинг сўриши натижасида буғдойнинг бутун бошоғи ёки унинг учки қисми қуриб қолиб, бошоқ оқиш тусга киради ёки бўлмаса қурийди ва барг қини яхши ёзилмай, бошоқнинг юқори қисми эгилиб қолади. Трипс бошоқ гулига ва ўсаётган донига тушса дон майда, енгил ва кўпинча пуч бўлиб қолади. Ҳатто битта донда трипснинг битта личинкаси бўлган тақдирда ҳам бу дон оғирлиги 3,2—11,1 %, учта личинка бўлганда 12—34,8 %, бешта личинка бўлганда—49,9 % гача камайиб кетади (Гриванов, Рубцов, Честюков, Нефедов маълумотлари). Қаттиқ нав буғдой юмшоқ навга қараганда трипсдан камроқ шикастланади.
Тарқалиши. Буғдой трипси Марказий Осиёда, Қозоғистонда Россиянинг Европа қисмининг жанубий ярмида—шимолда Рязангача бўлган ерларда, Сибирь даштларида, шунингдек Германия, Австрия ва Венгрияда учрайди.
Таърифи. Трипснинг бўйи 1,47—2,2 мм келади. Танаси ингичка, қорнининг сўнгги сегменти (бунинг тузилиши қариндош турларини билиб олиш учун муҳимдир) найсимон чўзилиб, opқа учи сал торайган; бу сегментнинг узунлиги асосининг кенглигига 2,5:1 нисбатда бўлади, трипснинг олд кўкрагининг орқа томони кенгайган; қанотида томирлар йўқ, олдинги қанотининг ўрта қисми бошқа трипсларники сингари сал торайган; қаноти четларида узун қилчалар бор, мўйлови саккиз бўғимли. Буғдой трипси танаси қopa ёки тўқ қўнғир тусда, мўйловининг учинчи бўғими оқиш, учи сал қўнғир бўлади.
Трипс личинкаси ингичка, бўйи 2 мм гача; мўйлови етти бўғимли; сўнгги ёшдаги личинканинг мўйлови орқа томонга қайрилган; қорнининг сўнгги сегментида ўрнашган йирик қилча шу сегментдан қисқароқ; личинкаларнинг ранги оч қизил тусда бўлади.