Дала экинларининг асосий зараркунандалари

Ҳаёт кечириши. Буғдой трипси ёш личинкалик стадиясида анғизда, тупроқ кесаклари остида ва ер ёриқларида қишлайди. Эрта баҳорда, ҳарорат 8°С га етгач, личинкалар уйғониб анғиз устига чиқади ва шу ерда вояга етади. Вояга етган трипслар апрел бошларида пайдо бўлади. Трипс личинкасининг ривожланиши бирмунча узоққа чўзилиб, қишлаб чиққан кичик ёшдаги личинкаларини 20 апрелгача ҳам учратиш мумкин. Вояга етган буғдой трипси июн охиригача бўлади; буғдойнинг бошоқлаш вақтида (май ўрталарида) трипс жуда кўпайиб кетади.
Буғдой трипси ypғочиси тухумини бошоқ бандига ва дон қобиғига биттадан ёки кичкина тўп-тўп қилиб қўяди; тухум қўйиши май ўртасида авж олади.
Вояга етган трипс поя учини, устки барг қинини сўриб яшайди. Трипс май ойи ўртасида энг кўп зарар етказади.
Тухум қўйилганидан кейин олти кун ўтгач, ундан личинка чиқади. Личинкалар кўплаб бошоқ қобиғи ичига кириб, қобиқ ва гул ширасини сўра бошлайди, кейинроқ дон ширасини сўришга киришади.
Вояга етган трипсларнинг пайдо бўлиши ва уларнинг тухум қўйиши анча узоққа чўзилганидан, личинкаларнинг пайдо бўлиши тўрт-беш ҳафта давом этади.
Бу трипс буғдойдан ташқари арпага, сулига, маккажўхорига ва бошқа кўп ғалласимон ўтларга ҳам тушади. Буғдой трипсининг генерацияси бир йилдир.
Кураш чоралари. Кураш тадбири сифатида ҳосил ўриб-йиғиб олинганидан кейин анғизни суғориш ва ағдариб ҳайдаш (лалмикор ерларни ҳам) яхши натижа беради. Россиянинг Европа қисмидан олинган маълумотларга қараганда, ер кузда шудгорланганда трипснинг қишловчи личинкасининг 90 % часи ҳалок бўлади. Алмашлаб экиш усули амалга оширилганда ҳам трипс жуда камаяди. Баҳорги экинларни эрта муддатда экиш ҳам трипс зараридан қутулишда катта рол ўйнайди.


Пуч гул трипси
Haplothrips aculeatus Fabr.
Зарари. Бу зараркунанда Марказий Осиёда шоли ўсимлигининг ёшлик вақтида баргини ва бошоқлаш вақтида рўвагини сўриб зарар етказади; баргнинг трипс сўрган ери қурийди; шикастланган рўвакда эса юқорисидан 1,5—2 см ча қисми қуриб, оқиш тусга киради, баъзан рўвакнинг 2—3 та бошоғигина соғлом қолади, яъни шоли «оқбош» бўлиб қолади; баъзан шолининг, айниқса кеч экилган шоли рўвагининг 10 % дан кўпроғи шикастланади.
Тошкент вилоятида пуч гул трипси буғдой бошоғига тушиб, ундаги айрим бошоқчаларни қуритганлиги аниқланган.
Бу трипс Россиянинг Европа қисмида, Сибирда ва Ғарбий Европада ҳар хил ғaллacимoн ўсимликларни, кўпинча жавдарни шикастлайди; жавдарнинг шикастланган айрим бошоқчалари кейинчалик тушиб кетади, баъзан бошоқ ўқи бутунлай яланғоч бўлиб қолади.