Дала экинларининг асосий зараркунандалари

Кўрсичқон
Еllobius talpinus Pall.
қирғизча синоними; (сўқир сичқон)
Зарари. Марказий Осиёда кўрсичқон беда, ер ёнғоқ, уруғлик пиёз ва лолага анчагина зарар етказади; баъзан питомниклардаги мева кўчатларини кемиради. Кўрсичқон илдизларни кемириб ёки шикастлаб, пиёзни ўйиб, ўтсимон ўсимликларни қуритиб қўяди ва дарахт кўчатларини яхши ўстирмайди.
Тарқалиши. Кўрсичқон Марказий Осиё, Қозоғистон, Қрим, Кавказ ортида, Украинада ва жанубий Россияда (шимолда Самарага қадар), Болтиқбўйи чўлларида, Сибирь, Афғонистон ва Мўғулистонда учрайди.
Таърифи. Кўрсичқоннинг узунлиги 9-12 см; жунининг ранги ҳар хил: кўпинча оч сариқ, жигар ранг, баъзан оч қўнғир, камдан-кам жуда қорамтир ва ҳатто қора тусда бўлади.
Танаси чўзиқ; думи орқа товонидан кўра калтароқ; кўпинча бароқ жуни орасидан кўриниб турмайди; деярли сезилмайдиган қулоқ супралари ўрнига. терининг пастак бурмаси бор. Кўзлари жуда кичик, оёқлари калта, товонлари кенг. Товонларининг икки чеккасидан қиллари чиқиб туради, шу сабабли товонлари яна ҳам кенгроқ кўринади.
Кўрсичқоннинг жуда ҳам ўсган курак тишлари оғзидан туртиб чиқиб туради, лабларининг териси эса курак тишларининг орасидан қўшилиб кетади. Жағ тишларининг бир-бирига қараган юзаси тамомила берк учбурчакларни ҳосил қилмайди, ҳолбуки дала сичқонларининг бошқа авлодларида (Мicrotinae кенжа авлодида) шундай учбурчаклар ҳосил бўлади. Кўрсичқон ёшлигида жағ тишларининг илдизи бўлмайди; вояга етган кўрсичқонда эса жағ тишларининг илдизлари секин-аста катталаша боради.
Ҳаёт кечириши. Кўрсичқон ўсимликлар билан қопланган жойларда ҳаёт кечиради. Тоғларда денгиз сатҳидан 3 км га қадар кўтарилади. Кўрсичқон-ер остида ҳаёт кечирувчи кемирувчидир, ер бетига тунда чиқади, кундузи камдан-кам кўринади; кўпинча колония бўлиб яшайди. Инни тоза тупроқ қатламида 20-25 см дан чуқур қилмай қазийди. Инни бир неча тармоқлик бўлиб, овқат ғамлаб қўядиган камера-омборлари бор; иннинг ичкарироқдаги йўлларида уя камераси бўлади; одатда очиқ тешиклари бўлмайди; кўрсичқон уларни тупроқ билан бекитиб қўяди.
Кўрсичқон инини курак тишлари билан жуда тез қазийди, тупроқни товонлари билан ташқарига чиқариб ташлайди, очиб кирган тешигини кейин тупроқ билан бекитиб қўяди. Иннинг йўллари бўйлаб ётган тупроқ уюмлари шу ерда кўрсичқон борлигини кўрсатади.
Кўрсичқон ўсимликларнинг ер ости қисмлари билан озиқланади, пиёзгулли ўсимликлар - лола, ошпиёз, пиёзгул ва шунга ўхшашларни яхши кўради.
Кўрсичқон қишки уйқуга кирмайди ва қаҳратон совуқ бўлганда ер ўйишни тўхтатади. Қишда кўрсичқон тариқ ўсимликларнинг илдиз, илдизпоя, туганак, пиёз бошларини ва кузда заҳира қилиб қўйган озиқ-овқатини ейди.
Кўрсичқон ёз бўйи камида уч марта болалайди, ҳар гал биттадан еттитагача (кўпинча уч-тўртта) бола туғади. Болалари беш ойдан кейин жинсий жиҳатдан вояга етади.
Кураш чоралари. Кўрсичқонга қарши курашиш учун инлар хлорпикрин (ҳар пиликка 1,0-1,5 г ҳисобидан) ёки цианплав билан (ҳар инга 1-2 г ҳисобидан) дориланади. Инга пиликни киритгач ёки цианплавни сепгач дарҳол бир тутам ўт тиқиб, устидан тупроқ тортилади. Тез юрувчи кўрсичқон инда қолиб кетиши учун инни икки томондан дорилаш керак. Кўрсичқон инларини метил бромид билан дорилаб (ҳар инга 5-10 г ҳисобидан), устидан тупроқ тортиб қўйиш ҳам тавсия этилади.