Дала экинларининг асосий зараркунандалари

Пластинка тишли каламуш
Nesoria indica Gray.
Зарари. Пластинка тишли каламуш беда, ғалласимон ўсимликлар, айниқса шоли, буғдой, маккажўхори, полиз экинлари, баъзан ғўза ва дарахт буталарига зарар етказади. Бундан ташқари, пластинка тишли каламуш ариқларнинг четига, ирригация шохобчаларига ҳам зиён етказади. Бундан ташқари, пластинка тишли каламуш ариқларнинг четига, ирригация шохобчаларига ҳам зиён етказади.
Каламуш уй ва складларга кириб, озиқ-овқатни ейди ва материалларга худди Туркистон каламуши каби зарар етказади, пахса деворлар тагини ўяди.
Тарқалиши. Пластинка тишли каламуш Ўзбекистоннинг жанубий қисмларида (шимолда Самарқандгача боради), Туркманистон, Тожикистон, Афғонистон, Эрон, Ҳиндистон ва Ҳинди-Хитойда учрайди.
Таърифи. Пластинка тишли каламуш катталиги ва ташқи кўриниши билан Туркистон каламушига ўхшайди, аммо ундан калта думи, юмалоқроқ боши, катталиги, бароқ жуни ва бирмунча кичик кўзи билан фарқ қилади. Пластинка тишли каламушнинг усти ва ости кул рангдан тортиб оч малла ранг тусда бўлади. Курак тишлари бирмунча сербар; юқоридаги курак тишларининг туби (ҳаммасини бирга олганда) бурун суякларидан кенгроқ; юқори жағ тишларининг бир-бирига қараган юзаларидаги эмал сиртмоқлар кўндаланг овал шаклларни ҳосил қилади; биринчи жағ тишида учта овал сиртмоқ, иккинчи жағ тишида иккита сиртмоқ бор.
Ҳаёт кечириши. Пластинка тишли каламуш кўпинча аҳоли яшайдиган ерлар яқинида, ариқ ва дарёлар бўйида, суғориладиган ерларда яшайди.
Пластинка тишли каламуш асосан ер остида ҳаёт кечиради. Юза тупроқ қатламида каламуш мураккаб инлар қазийди, бу инлар калта тармоқли бўлиб, горизонтал (ётиқ) ёки сал-пал қия бўлиши мумкин; ин оғзига тепачага ўхшатиб ўйган тупроғи каламуш борлигини кўрсатади. Пластинка тишли каламушнинг инларида бир неча доимий тешик бўлади.
Пластинка тишли каламушлар кўпинча колония бўлиб яшайди; бир колония иккинчи колониянинг яқинида бўлади. Бундай колонияларнинг доимий ёки «қишки» инлари баъзан бўйи 150 м дан ошадиган 1000 м² дан ортиқ майдонни эгаллайди.
Ёзда каламушлар озиқланадиган жойининг яқинида калтароқ, кўпинча алоҳида ва вақтинча инлар қазийди, булар «ёзги» уялар деб аталади. Каламушлар ер юзасига тунда чиқади, кундуз куни камдан-кам кўринади; улар ўсимликларнинг илдизлари (айниқса беда илдизлари), униб чиққан майсалар билан, кейинчалик эса ғалласимон ўсимликларнинг бошоқлари билан озиқланади; полиз экинларидан қовун-тарвузга, мева кўчатларининг илдизларига ва илдиз бўйнига зарар етказади, очилган пахтанинг чигитини еб қўяди, шунингдек омбор ва складлардаги озиқ-овқат запасларига зарар етказади.
Ўзбекистоннинг жанубида пластинка тишли каламуш ёз бўйи 4-5 марта (Рибалкин), Тожикистонда 2-3 марта болалайди (Давидов), ҳар гал 2-10 тагача (кўпинча 4-6) та бола туғади. Камера иннинг энг охирида бўлиб, ер юзасидан бир метрча пастда бўлади.
Кураш чоралари. Пластинка тишли каламушларга қарши курашиш учун буғдой, янги чигит, туйилган маккажўхори ва қовун уруғини 5 % ли натрий арсенит эритмасида ивитиб, заҳарли ем тайёрланади ёки Туркистон каламушига қарши курашдаги каби, рух фосфиди аралаштирилган дондан ем тайёрланади.
Суғориш каналларининг четидаги каламуш инларининг ҳар бири 5 г хлорпикрин билан дориланади. Далалардаги инларнинг чиқиш тешиклари кўп бўлгани учун бундай доимий инларни газлаш натижа бермайди.