Д. Т. Абдукаримов

Яқинда Самарқанд вилояти Тойлоқ тумани
собиқ Улугбек ширкат 
хўжалигида Самарқанд қишлоқ хўжалик институти олимлари беданинг ўзидан 
чангланадиган Надежда навини экиб ундан юқори ҳосил олиш имконияти 
яккол бўлганлиги кузатилди.
Америка Қўшма Штатларида 
турли ем ҳашак экинларидан беда билан 
себарга энг кўп тарқалган. Иқлими куркоқ бўлган минтақаларда асосан беда 
экилади, намлиги баланд жойларда эса себарга, донник ва бошқалар экилади. 
АКШда беда экини селекциясида асосий эътибор юқори ҳосилли, касаллик ва 

---

123 
зараркунандаларга чидамли жумладан илдиз чириши ва нематодага чидамли 
навлар яратишга қаратилади. Поликросс усули ва йуналтирилган танлаш 
ўтказиш натижасида бу ерда бир неча юқори ҳосилли, илдиз чириши касаллиги 
ва нематодага чидамли навлар яратилиб фермер хўжаликларида экилмоқда.
Беда селекциясида юқори маҳсулотли дурагайлар яратишда 
цитоплазматик 
эркак пуштсизлигидан фойдаланишга катта эътибор берилади. 
Ҳосил қилинган дурагайлар иссиқлик ва қурғоқчиликка, Совуққа чидамли ва 
юқори маҳсулотлидир. Бу дурагайлар нематодага ва илдиз чиришига 
чидамлилиги билан ажралиб туради. Бу юқоридаги кўрсатилган йўналишлар 
билан бир вақтда АКШ да беда уруғи маҳсулдорлигини ошириш чоралари 
курилмоқда. Бунинг учун юқори ҳосилли навлар тавсия килинади. Янги 
яратилган навларнинг уруғ ҳосилдорлиги Айова штатида юқори агротехника 
шароитида 20 – 60 кг/га бўлса, Калифорния штатида суғориладиган шароитда 
300 кг дан ҳосил олинади. Уруғ ҳосилини ошириш мақсадида беда селекцияси 
жараѐнида гуллаш даврида чанглатишда катнашадиган ҳашаротлар хиллари 
ҳам урганилади. Ўзбекистонда беда экини селекциясига катта эътибор берилиб 
янги навларни яратиш сохасида ишлар олиб борилмоқда. 
Ҳозирги вақтда (2006 й) Давлат реестрига киритилган ва экишга рухсат 
этилган 9 навнинг ҳаммаси Ўзбекистон селекционерлари томонидан яратилган: 
Аридная, Бойгул, Каракалпакская 15, Ташкентская 1, Ташкентская 1728, 
Ташкентская 2009, Ташкентская 3192, Хивинская местная, Хорезмская 2.