yerga yoki m u q ad d a s sanalguvchi joydagi b iro r tesh ikk a tiqishadi.
Bu bilan sh a m o l yo ‘Ii b o g ‘lanarm ish, sham ol esa tin arm ish . Ba’zan
yig‘ilgan n a rsa la m i sotib, q o ‘y sotib olingan va u
sham ol chiqadigan
joyga eltib q u rb o n lik u c h u n so ‘yilgan. Q o‘y g o ‘sh tidan tayyorlangan
sh o ‘rvad an o rtib qo lganin i sh am o l chiqishi tax m in qilingan teshikka
to ‘kib q o ‘yilgan. M arosim dagi ram ziy narsalard an o ‘q lo g ‘ va keli
(o ‘g ‘ir) sopi riz q -ro ‘zini anglatsa, supurgi
sham ol xudosi qahrini
k e ltiru v c h i z iy o n - z a h m a tla r n i qu v u vch i va su p u rib tash lo v c h i
m a ’nosini ifodalaydi. U m u m a n . bu m arosim m atriarx at davrining
qoldig‘i b o ‘lib, keyinchalik tranform atsiyaga uchrab, erkaklar ijrosida
h a m b ajarilad ig an b o ‘lgan.
Kuzgi m arosim lar fo lk lo ri
jan rlarid a n
faqat ikkitasi-oxirgi tutam
bug ‘do yni o ‘rib olish («O blo baraka») va sham ol ch aq irish «Yo,
haydar» m aro sim larig in a saqlanib qolgan.
O xirgi tu ta m b u g ‘doy — «ona bug‘doy» deyiladi. Q aysi o ‘roqchi
a n a shu tu ta m g a yetib olsa, «yettim -yettim , oblo b a ra k a bersin»,
deb u n i o ‘rib oladi.
«Yo, h ay d a r» q o ‘shig‘ida sham ol hom iysi sifatidagi hay d ar aslida
M u h a m m a d payg‘am b am in g kuyovi hazrati Ali b o ‘lib, unga shunday
m u ro jaat qilinadi:
H ay d ar-h ay d ar,
O ta -o n a n g o 'lib d ir,
M oli senga qolibdir,
B olang
suvga oqibdir,
S h am o lin g n i q o ‘yib ber.
Em ishki, hazrat Ali barcha tabiat hodisalari, ju m lad a n , shamolning
h a m o ta si sifatida u ni o ‘z ixtiyorida tu tib saqlarm ish. U nga shu
x ild a
m u ro ja a t q ilin g a n d a esa, tu tib tu rg a n s h a m o ln i q o ‘yib
y u b o rarm ish . Ik k in c h i b ir talq in d a
u
D u ld u lin i m in ib , qam chi
b o sa rm ish . S h u n d a
o t
s h id d a t bilan c h o p a y o tg a n id a yoiining
k o ‘tarilib tu sh is h id a n sh am o l hosil b o ‘larm ish.
0 ‘zb ek lam in g sham ol kulti bilan bog‘liq m ifologik tasaw urlarining
m atria rx a t d a v ri e ’tiq o d iy qarashlariga a lo q ad o r tu rk u m i yalli m om o
yoki y alala m o m o , p atriarx at davri esa y alan g ‘o ch o ta
haqidagi
e ’tiq o d iy ish o n c h la r tiz im in i tashkil etadi. U la r t o ‘g‘risidagi xalq
q arash lari q u y i Z a rafsh o n vohasi o ‘zbeklarining sh am o l to ‘xtatish
m aro sim la ri tark ib id a saqlan ib qolgan.31
M .Jo ‘rayevning fikricha, «yalli momo» turkiy xalqlar mifologiyasida
shakllangan obrazlardan biri b o ‘lib, «choy m om o»ga
qaraganda
qadim iyroqdir. C h u n k i u n da sham ol egalariga
q u rb o n lik qilishning
o ‘ziga xos bir k o ‘rinishi — sham ol q o ‘g ‘irc h o q yasab, dafn etish
u d u m i saqlangan.32
Download
Do'stlaringiz bilan baham: