Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I


bet37/108
Sana15.06.2022
Hajmi
#674106
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   108
Bog'liq
Oxunjon Safarov [uzsmart.uz]

Yozgi marosimlar folkloridan
atigi b itta ja n r saqlanib qolgan. Bu 
« 
Choy momo» —shamol to ‘xtatish marosimi va
unga aloq ado r aytimdir. 
Bu m arosim surunkali davom etgan q attiq
sh am o ln i 
t o ‘xtatish 
m aqsadida o ‘tkazilgan.
«C ho y m om o» aslida «C huy m om o» b o ‘lib, qadim gi turkiy tilda 
«sham ol ona» deganidir. Q a d im d a sh am o ln i jo n li narsa sifatida 
ta s a w u r qilishgan. Bu m arosim ni dastlab ayollar, keyinchalik erkaklar 
ham o ‘tkazishgan.
M arosim ni o ‘tkazish tartibiga k o ‘ra ikki k am p ir eski ch o p o n va 
kiyim kiyib, yuzlariga qorakuya surtish ib , q o ‘Harida hassa bilan 
tub an d agi «C hoy m om o» q o kshig‘ini aytib berishadi:
C hoy, choy, c h o y m om o ,
C hoy m om osi o ‘libdi,
Bosa-bosa beringlar,
Bosilib qolsin bu sham ol.
U cha-ucha beringlar,
Uchilib qolsin quv sham ol.
T o kk a-to ‘ka beringlar,
T o ‘kilib qolsin bu sham ol.
Bosa-bosa beringlar,
Bosilib qolsin qu v sham ol.
C hoy, choy, c h o y m om o.
U la r orasida esa b o ‘yga yetgan besh qiz boshlariga qizil sholcha 
yopib olgan holda jo ‘r b o ‘lib borishadi. O rqadan yetti-sakkiz yoshdagi 
o ‘g‘il b o la katta xurjun soJingan eshakni m inib olgan b o ‘ladi. 0 ‘qlog‘, 
y u m sh o q supurgi va keli (o ‘g ‘ur) sopi birga q o ‘shib bog‘langan 
holda o ‘sha eshakka sudratilib b oriladi. «C hoy m o m o » c h ila r qaysi 
x on adonga borsalar, o ‘sha x o n a d o n egalari ularga bug‘doy, n o n ,p u l 
sadaqa beradi. Eshak ustidagi bola b u larni xuijunga solaveradi. 
N ih o y at qishloq yoki m ahalla t o ‘la aylanib ch iqilg ach, belgilangan 
joyda yig‘ilgan undan sham ol otaga is ch iqariladi. B uning u ch u n
c h alp ak pishirilib. sham ol otaga atalg an o ‘n ikki d o n a chalpak ni


yerga yoki m u q ad d a s sanalguvchi joydagi b iro r tesh ikk a tiqishadi. 
Bu bilan sh a m o l yo ‘Ii b o g ‘lanarm ish, sham ol esa tin arm ish . Ba’zan 
yig‘ilgan n a rsa la m i sotib, q o ‘y sotib olingan va u sham ol chiqadigan 
joyga eltib q u rb o n lik u c h u n so ‘yilgan. Q o‘y g o ‘sh tidan tayyorlangan 
sh o ‘rvad an o rtib qo lganin i sh am o l chiqishi tax m in qilingan teshikka 
to ‘kib q o ‘yilgan. M arosim dagi ram ziy narsalard an o ‘q lo g ‘ va keli 
(o ‘g ‘ir) sopi riz q -ro ‘zini anglatsa, supurgi sham ol xudosi qahrini 
k e ltiru v c h i z iy o n - z a h m a tla r n i qu v u vch i va su p u rib tash lo v c h i 
m a ’nosini ifodalaydi. U m u m a n . bu m arosim m atriarx at davrining 
qoldig‘i b o ‘lib, keyinchalik tranform atsiyaga uchrab, erkaklar ijrosida 
h a m b ajarilad ig an b o ‘lgan.
Kuzgi m arosim lar fo lk lo ri
jan rlarid a n faqat ikkitasi-oxirgi tutam
bug ‘do yni o ‘rib olish («O blo baraka») va sham ol ch aq irish «Yo, 
haydar» m aro sim larig in a saqlanib qolgan.
O xirgi tu ta m b u g ‘doy — «ona bug‘doy» deyiladi. Q aysi o ‘roqchi 
a n a shu tu ta m g a yetib olsa, «yettim -yettim , oblo b a ra k a bersin», 
deb u n i o ‘rib oladi.
«Yo, h ay d a r» q o ‘shig‘ida sham ol hom iysi sifatidagi hay d ar aslida 
M u h a m m a d payg‘am b am in g kuyovi hazrati Ali b o ‘lib, unga shunday 
m u ro jaat qilinadi:
H ay d ar-h ay d ar,
O ta -o n a n g o 'lib d ir,
M oli senga qolibdir,
B olang suvga oqibdir,
S h am o lin g n i q o ‘yib ber.
Em ishki, hazrat Ali barcha tabiat hodisalari, ju m lad a n , shamolning 
h a m o ta si sifatida u ni o ‘z ixtiyorida tu tib saqlarm ish. U nga shu 
x ild a
m u ro ja a t q ilin g a n d a esa, tu tib tu rg a n s h a m o ln i q o ‘yib 
y u b o rarm ish . Ik k in c h i b ir talq in d a
u D u ld u lin i m in ib , qam chi 
b o sa rm ish . S h u n d a
o t 
s h id d a t bilan c h o p a y o tg a n id a yoiining 
k o ‘tarilib tu sh is h id a n sh am o l hosil b o ‘larm ish.
0 ‘zb ek lam in g sham ol kulti bilan bog‘liq m ifologik tasaw urlarining 
m atria rx a t d a v ri e ’tiq o d iy qarashlariga a lo q ad o r tu rk u m i yalli m om o 
yoki y alala m o m o , p atriarx at davri esa y alan g ‘o ch o ta
haqidagi 
e ’tiq o d iy ish o n c h la r tiz im in i tashkil etadi. U la r t o ‘g‘risidagi xalq 
q arash lari q u y i Z a rafsh o n vohasi o ‘zbeklarining sh am o l to ‘xtatish 
m aro sim la ri tark ib id a saqlan ib qolgan.31
M .Jo ‘rayevning fikricha, «yalli momo» turkiy xalqlar mifologiyasida


shakllangan obrazlardan biri b o ‘lib, «choy m om o»ga 
qaraganda 
qadim iyroqdir. C h u n k i u n da sham ol egalariga q u rb o n lik qilishning 
o ‘ziga xos bir k o ‘rinishi — sham ol q o ‘g ‘irc h o q yasab, dafn etish 
u d u m i saqlangan.32

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   108




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish