Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

5.
 
Sıddıki Aczî (1864-1927) 
Gerçek adı Said Ahmed olan Sıddıki Aczî, 1864 yılında Semerkant’ta dünyaya 
gelmiştir (Üşenmez, 2013: 100). Babasını küçük yaşta kaybeden Aczî, okuma yazmayı 
yengesinden öğrenmiştir. Daha sonra medreseye giderek “Şerh-i Molla” ya kadar 
okumuştur. Kendi kendini yetiştiren Sıddıki Aczî saat ve makine tamiri yapmanın 
yanında usta bir terzidir. Uzun bir süre geçimi yaptığı bu işlerle sürdürmüştür (Kasımov, 
2009: 198).
Sıddıki Aczî yeteneğini ilim yönünde de kullanmış ana dili dışında Arapça, Farsça 
ve Rusça öğrenerek kendini geliştirmiştir (Kasımov, 2009: 198). Doksanlı yılların 

---

21 
sonlarında Mekke’ye giden Aczî, 1900 yılında Rusya’daki Cidde elçiliğinde 
tercümanlıkta yapmıştır. 1901 yılında ana vatanına dönüp usul-ü cedit okulunu açmıştır. 
Açmış olduğu okula “Halvai Mektebi” adını vermiştir (Açık, 2007: 43). Türkistan’ın 
çeşitli yerlerinden insanlar bu okulu görmek için gelmeye başladılar. Okulda genel ve 
milli coğrafya, tarih, matematik, fen gibi derslerin verilmesinin yanında Rusça 
öğrenimine ağırlık verilmesi insanları şaşırtmaktaydı. Okulun insanlar tarafından 
beğenilmesiyle birlikte böyle yenilikçi bir okulun düşmanları da çoğalmaya başladı.
Sıddıki Aczî’nin adını karalamak için kötü sözler söylendi (Kasımov, 2009: 200-201) 
Sıddıki Aczî, Uluğbek Medresesi Cami’inde 5-6 bin kişinin huzurunda, “kâfir” ilân edildi 
(Kasımov, 2010: 342). Eserlerini Türkistan’da satılması yasaklandı. “Encümen-i Ervah” 
(Ruhların Yığını), “Mir’at-ı İbret” (İbret Aynası) adlı iki eseri Tiflis’te bastırıldı. “Mir’at-
ı İbret” adlı eseri 1914 yılında Semerkant’ta Özbekçe olarak neşredildi (Kasımov, 2009: 
201).
1916-1917 yılları arasında I. Dünya Savaşı’nın gayri insani yönlerini göstermekten 
çekinmemiş ve bu konuda Türkistanlı aydınlar içerisinde ilklerden olmuştur. 1919 yılında 
Semerkant vilayeti adliye bölümü müdürünün vekili daha sonra ise bilim müdürü olarak 
çalışmıştır. 1922 yılında ise yeniden öğretmenlik yapmaya devam etmiştir (Kasımov, 
2009: 204). 
“Aczî” mahlasını kullanarak şiirler yazan Sıddıki’nin 1916 yılında Özbek Türkçesi 
ile yazdığı “Aynu’l Edep” ve 1914 yılında Tacikçe yazdığı “Gencine-i Hikmet” adlı iki 
şiir kitabı bulunmaktadır. Şiir kitaplarının dışında “Mirat-i İbret” ve “Encümen-i Ervah” 
adlı poemaları, gazetelerde yayımlanan makaleleri, Gogol’dan yapmış olduğu “Şinel” 
tercümesi ve hikâyeleri bulunmaktadır (Kasımov, 2009: 204-205). Özbek satiresi Sıddıki 
Aczî’siz düşünülemez. Aczî, klasik şiiri yeni döneme uygun hale getirenlerden biri 
olmuştur (Açık, 2007: 44). 
Şair, 1927 yılında vefat etmiştir (Açık, 2007: 45). 1989 yılında Özbekistan Yazarlar 
Birliği ve Semerkant vilayeti memuriyetinin teşebbüsü ile Sıddıki Aczî’nin doğumunun 
125. yılı kutlandı. 1999 yılında ise “Maneviyat” neşriyatı Sıddıki Aczî’nin “Seçilmiş 
Eserler”ini yayımladı (Kasımov, 2009: 206). 

---

22